7 ویژگی خانه دوم

● مدرسه

مدرسه خانه دوم کودک و سازنده شخصیت و رشددهنده طفل پس از پدر و مادر است و حتی در برخی از جهات می توان گفت نقش مدرسه به مراتب مهمتر از نقش خانواده است از آن بابت که کودک در مدرسه راه زندگی خود را انتخاب می کند و براساس آنچه که معلم و مربی ناظم ترسیم کرده اند راه زندگی را برمی گیرند.

● ماهیت مدرسه

بعضی از جوامع توجهی ندارند به این که انسان چه می خواهد، بلکه او را به گونه ای تربیت می کنند و می سازند که منظور و هدفشان تأمین شود، خواه آنان را از مرتبه وجود ی اش تنزیل دهند و مسخ کنند، یا او را به جانب کمال سوق دهند. به عبارت دیگر، به انسان نگاه ابزاری دارند.

اما در نظام های الهی، در تعلیم و تربیت فرد انسان مورد توجه است؛ یعنی مقصودی غیر از به فعلیت رساندن استعدادهای درونی و اعتدال قوا و غرایز او ندارند، حتی هدفی که برای تعلیم و تربیت در نظر گرفته اند، چیزی است که فطرت انسان خواهان آن است. در این نظام، صلاح و سعادت انسان مورد توجه بوده و تلاش در جهت به کمال رساندن حقیقت انسانی می باشد.

● مدرسه ارزشی

مدرسه مثبت دارای خصوصیات ذیل است:

1) محیط مدرسه و برنامه های آن نباید متباین با محیط سالم و متعارف خانواده و جامعه باشد.

2) با دانش آموز طوری رفتار شود که وقتی از مدرسه به خانه بازگشت، با نشاط باشد و الا با اذیت پدر و مادر و بهانه گیری های پوچ، عقده های مدرسه را خواهد گشود.

3) تشویق دانش آموزان به همکاری با پدر و مادر در کارهای خانه.

4) معلم وظیفه دارد از عظمت پدر و مادر سخن بگوید و آنها را معرفی نماید تا دانش آموزان با پی بردن به شخصیت پدر و مادر از احسان و احترام به آنها دریغ نکنند و از اطاعتشان سرباز نزنند.

5) در عمل روحیه خضوع، تواضع و فروتنی را به او نشان دهند و او ببیند انسان با عظمت انسانی است که با این که توان همه کار دارد، متواضع است. امام علی (ع) می فرماید: اصلح المسیء بحسن فعالک و دل علی الخیر بجمیل مقالک (1)

6) باید مراقبت های صحیح خانواده در امور انسانی، الهی، مذهبی و علمی در مدرسه ادامه یابد و مدرسه باعث رشد و تثبیت آن شود.

7) در فرصت های مغتنم و لازم و در ساعات مناسب نشستی نزدیک با والدین داشته باشد.

● وظیفه دانش آموز در برابر معلم، مکتب و جامعه

1) دانش آموز مسیولیتی که بر عهده اش نهاده شده را به نحو شایسته به انجام رساند تا در آینده انسانی موفق در امور فردی، اجتماعی و مکتبی خویش باشد. علم، مردم را در برابر آدمی متواضع می گرداند تا نیازمندی های آنان را در رشته ای که تحصیل می کند و متخصص آن رشته خواهد شد، برطرف سازد.

حضرت علی (ع) فرمود: بادر الفرصه قبل أن تکون غصه (2) پیش از آن که اندوه و ناراحتی به شما روی آورد، در فرصت شتاب کنید (کنایه از این که وقت را مغتنم بشمارید) و نیز فرمود من ناهز الفرصه أمن الغصه (3) از اندوه در امان است کسی که فرصت را مغتنم بشمرد.

از دست دادن فرصت سبب ضایع شدن عمر است؛ البته در کنار درس خواندن، به تفریح و بازی نیز احتیاج دارد، اما نه تفریح و بازی مداوم که اوقات درس را اشغال کند. حضرت علی (ع) فرمود: من اکثر الفکر فیما تعلم اتقن علمه و فهم مالم یکن یفهم (4) کسی که بسیار فکر کند در آنچه فراگرفته علمش را محکم نموده و پی می برد به چیزی که نمی فهمیده است.

فراگیر برای این که به حد تخصص برسد، پشتکار و اصرار بر تعلم و تفکر داشته باشد. حضرت علی (ع) فرمود لا فقه لمن لا یدیم الدرس(5) برای کسی که دوام بر درس ندارد فهم درستی نیست.

2) وظیفه بالاتر از درس خواندن این است که بداند برای چه درس می خواند؟ فراگیر باید از ابتدا درس را برای خوشبختی آینده خود و جامعه خود بخواند، هم اینک جامعه محتاج و نیازمند به تلاش درسی توست که بتوانی در آینده در رشد صنایع و کشاورزی و مسایل دیگر اقتصادی و فرهنگی بکوشی تا در پرتو فعالیت های اجتماعی، زندگی شخصی تو نیز به خوبی اداره شود. تو با رنج علمی ات می توانی چند کار مهم انجام دهی و آن این که هم آبروی جامعه خود را حفظ کنی و هم به شخصیت خود آبرو دهی.

مهم تر این که اگر بخواهی به علم خودت ارزش انسانی بدهی و آن را به نفع خود و اجتماع استخدام کنی؛ باید در کنار علم، ادب بیاموزی و از آموختن علم، هدف انسانی داشته باشی، که حضرت علی(ع) فرمود (علیکم بالعلم و الادب)(6) و بر شما باد که علم و ادب را بیاموزید.

رسول گرامی اسلام(ص) فرمود (من اخذ العلم من اهله و عمل به نجا و من اراد به الدنیا فهو حظه)(7) کسی که دانش را از اهلش گرفت و بدان عمل نمود نجات یافت.

3) از وظایف دیگر دانش آموز این است که دوست خوب انتخاب کند و همنشینانی سالم و بااخلاق داشته باشد. دوستانی که از هر جهت خوب بوده و مصاحب و رفیق درستکاری باشد. دوستان مناسب می توانند نقش مهمی در مثبت بودن زندگی انسان داشته باشند، فرد کسل و تنبل رفیقش را به تنبلی دعوت می کند، در صورتی که افراد فعال و درس خوان و مؤدب، دوستانشان را به کار و تلاش وادار می کنند. قرآن درباره همنشینی افراد صالح می فرماید (واصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالغداوه والعشی بریدون وجهه(8) خویشن را با نهایت شکیبایی به مصاحبت و محبت آنان که پروردگارشان را صبح و شام می خوانند و رضای او را می طلبند وادار کن.

حضرت علی(ع) فرمود (صحبه الولی اللبیب حیاه الروح) (9) رفیق شدن با دوست عاقل، حیات روح است. همچنین قرآن از پشیمانی کسانی که در دنیا دوستانی بد برگزیدند، یاد می کند؛ آن جا که می فرماید (یا ویلتی لیتنی لم اتخذ فلاناً خلیلاً؛ لقد اضلنی عن الذکر بعد اذجاینی و کان الشیطان لانسان خذولا)(10) وای بر من! ای کاش فلانی را به دوستی نمی گرفتم (که رفاقت او) مرا از ذکر یاد خدا گمراه کرد (یا از پیروی قرآن محروم ساخت) بعد از آن که دستورات (قرآن) به من رسید. و دوستی شیطان برای انسان مایه خذلان است.

اگر دانش آموز بخواهد دوست خوبی برای دیگران باشد، باید نفس خویش را به صفات انسانی مزین گرداند.

حضرت علی(ع) فرمود (من لم یحسن خلقه لم ینتفع به قرینه) (11) کسی که اخلاقش را نیکو نگرداند همنشین و دوستش از او سودی نبرد.

با توجه به نکات مزبور روشن می شود که در انتخاب دوست نهایت دقت را باید داشت با هر کس نباید مصاحب و رفیق شد و قبل از امتحان افراد، نباید آنها را دوست جدی گرفت و به آنها مطمین شد. حضرت علی(ع) فرمود (لا تثق بالصدیق قبل الخبره) (12) قبل از امتحان به دوستی کسی اطمینان نداشته باش.

4) دانش آموز وظیفه دارد به مدرسه و معلم احترام گذاشته و در هنگام سخن گفتن معلم گوش فرا داده و در کلاس درس سکوت را رعایت نماید. تا از او سؤال نشده، لب به کلام باز نکند و در هنگام صحبت با معلم، متین و باوقار سخن بگوید.

امام زین العابدین(ع) فرمود: و اما حق ما سایسک بالعلم فالتعظیم له والتوقیر لمجلسه و حسن الاستماع الیه... اما حق پدر علمی و استاد تو، تعظیم او و احترام به مجلس او و خوب گوش دادن به اوست. فهم و هوش خودت را برایش حاضر و آماده کن و قلبت را برای او پاک نمای و با ترک لذات و صرفنظر از خواسته های نفسانی، چشمت را برای او تجلی بخشی و روشن سازی و در آنچه به تو می آموزد، به راستی رسول او باشی که آن را به نادانان برسانی و این رسالت را به خوبی ادا کنی و در آرایش خیانت نورزی نیز از جانب او به آن رسالت قیام کنی تا هنگامی که عهده دار آن هستی.(13)

5) از مسایلی که دانش آموز در هر سطح باید بدان توجه داشته باشد، مسیله کتابت و نوشتن مطالب بیان شده از سوی معلم و نیز نوشتن خلاصه و چکیده کتبی است که مطالعه می کند تا بتواند در موارد لزوم از آنها بهره مند شود. چه بسا با گذشت زمان، مطالب یادداشت نشده موجب نقص در دانش شخص تحصیلکرده می گردد. رسول مکرم اسلام(ص) می فرماید: قیدوالعلم، قیل: و ما تقییده؟ قال کتابته (14)

امام مجتبی(ع) در سفارش به فرزندان و برادرزادگان خود فرمود: انکم صغار قوم و یوشک ان تکونوا کبار قوم آخرین فتعلموا العلم فمن لم یستطع منکم ان یحفظه فیلکتبه و لیضعه فی بیته (15)

6) روش مطالعه نیز از مسایلی است که دانش آموز برای پیشرفت در دانش باید مورد توجه قرار دهد، کیفیت مطالعه، تنوع در آن، انتخاب بهترین ساعات برای مطالعه، آرامش روحی در مطالعه و... از مسایلی هستند که متعلم باید بدان آگاه باشد و این وظیفه معلم است که روش مطالعه را به آنها بیاموزاند.

7) متربی (شاگرد و فراگیر) باید به مردمی که در اجتماع و جامعه مشغول کار و کوشش هستند، احترام بگذارد و تکریم به آنها را فراموش نکند. او باید بداند که با تلاش دیگران است که قادر به درس خواندن و زندگی راحت است.

بنابراین مردم در جامعه خدمتگزارند و باید به آنها احترام گذارد.(16)