آموزش و پرورش کودکان ناشنوا در ایران

24 تا 30 سپتامبر هرسال از سوی مجامع بین المللی به عنوان هفته جهانی ناشنوایان نامگذاری شده است. هدف از این نامگذاری ارتقای فرهنگ ارتباط با ناشنوایان، دانسته هایی از زبان اشاره و آگاهی دولت ها و همچنین عموم مردم از مشکلاتی است که این قشر با آن روبرو هستند.

با آنکه حدود 400 سال به طور پراکنده و 200 سال به طور انسجام یافته در دنیا با ناشنوایان کار آموزشی و تربیتی شده است، در ایران سال 1303 را می توان آغاز آموزش ناشنوایان به طریق علمی به حساب آورد. آغازگر و پیشگام تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا در ایران زنده یاد جبار عسگرزاده (باغچه بان) و محل شروع آن تبریز بود.

جبار باغچه بان بدون اقتباس از شیوه آموزش ناشنوایان در خارج از کشور با روش آزمایش و خطا و تجربه، معضل بزرگی را از پیش روی خانواده های دارای کودک ناشنوا برداشت. وی موسس نخستین کودکستان (باغچه اطفال) در تبریز بود. باغچه بان در اواخر سال 1303 در باغچه اطفال با پذیرش سه کودک ناشنوا کار تجربی با ناشنوایان را آغاز کرد و پس از شش ماه موفق شد به سه کودک ناشنوا خواندن و نوشتن بیاموزد.

پس از انحلال باغچه اطفال وی به شیراز رفت و تا سال 1311 در کودکستان شیراز مشغول فعالیت فرهنگی بود. باغچه بان در سال 1311 به تهران بازگشت و نخستین دبستان ناشنوایان را در خیابان ناصرخسرو در خانه ای محقر تاسیس کرد. باغچه بان تا 10 سال به عنوان مدیر، معلم و فراش دبستان با 30نفر دانش آموز، دبستان را اداره کرد. وی در اواخر نخستین سال تاسیس دبستان وسیله ای به عنوان تلفن گنگ اختراع کرد که کر و لال ها با گرفتن میله آن به دندان می توانستند از طریق استخوان فک، ارتعاشات صوتی را دریابند.

در سال 1328 اساسنامه آموزشگاه کر و لال های باغچه بان توسط شورای عالی فرهنگ تصویب شد. هرچند بعد از سال 1332 به بعد براثر حمایت وزیر فرهنگ وقت و توجه وزارت آموزش و پرورش بخشی از دشواری های دبستان تا حدی حل شد ولی با توجه به افزایش روزافزون مراجعان، کمبود جا و نداشتن مدرسه ویژه کار به طور روزافزونی دشوار بود.

در سال 1334 کلنگ نخستین ساختمان ویژه ناشنوایان در یوسف آباد زده شد و سال 1336 این مدرسه با ظرفیت 120 دانش آموز به بهره برداری رسید. در سال 1341 ساختمان دیگری در ضلع جنوبی آموزشگاه در چهار طبقه با 20کلاس ضدصوت، کلینیک سنجش شنوایی، سالن اجتماعات، ناهارخوری و کتابخانه آماده بهره برداری شد و تعداد دانش آموزان به 220نفر رسید.

متاسفانه زندگی سراسر تلاش استاد باغچه بان در دوران مجموعه آموزشی ناشنوایان باغچه بان، بیش از 9ماه به طول نیانجامید و در چهارم آذر 1345 در 80سالگی چشم از جهان فرو بست. و مدیریت مدارس باغچه بان را به فرزند تحصیل کرده و جوان خود سپرد.

در سال 1347 هنوز دفترآموزش کودکان استثنایی تاسیس نشده بود که واحد شماره دو باغچه بان با 60نفر دانش آموز ناشنوا افتتاح شد. کتاب های درسی خاص ناشنوایان و روش های تدریس آنان با موافقت و هزینه سازمان برنامه و بودجه چاپ و تکثیر و در مدارس ناشنوایان توزیع می شد و برنامه تربیت معلم زیرنظر دفتر آموزش کودکان استثنایی قرار گرفت. در سال 1347 دفتر آموزش استثنایی تاسیس و متولی آموزش استثنایی در کشور شد.

برای گسترش آموزش استثنایی در کشور و فراگیر و همگانی شدن آموزش استثنایی بهترین شیوه، همان تلفیق یا یکپارچه سازی بود. در همان اوایل کار آموزش گروه های مختلف استثنایی در سراسر کشور گسترش یافت. این دفتر با تعداد 524 نفر دانش آموز ناشنوا در سال 1347 که شامل آموزشگاه های باغچه بان، منصوره میرزایی، گلبیدی اصفهان، حرفه ای نظام مافی، ناشنوایان نیمروز، استثنایی تبریز و مشهد بود کار را آغاز کرد.

از سال 1348 معلمان دوره دیده و متخصص ناشنوایان هرسال حدود 30نفر بین نواحی آموزشی تهران و شهرستان های کشور توزیع می شدند. این معلمان در مراکز آموزشی از پیش تاسیس شده، مشغول فعالیت شدند یا با حمایت اداره کل آموزش و پرورش در مدارس عادی موفق به ایجاد کلاس ضمیمه شدند. تا سال 1350، 11 باب آموزشگاه و 44 کلاس ضمیمه خاص ناشنوایان در سراسر کشور وجود داشت که در مهر 54 به 28باب آموزشگاه و 110 کلاس خاص افزایش یافت. در واقع در طول چهارسال تعداد دانش آموزان ناشنوای زیر پوشش چهار برابر و به عدد 1936 نفر رسید.

مدارس ناشنوایان تهران از سال 1363 تحت پوشش مجموعه آموزشی باغچه بان قرار گرفتند. و در زمان تشکیل سازمان آموزش و پرورش استثنایی حدود 27 باب آموزشگاه خاص ناشنوایان فعالیت داشتند.

گروه آموزش و توان بخشی ناشنوایان همچون سایر گروه های آموزشی از ابتدای تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی آغاز به کار کرد و در طول دوران 23ساله فعالیت دفتر آموزش کودکان استثنایی، کارآمدترین واحد آموزشی بود.

کلینیک سنجش شنوایی باغچه بان در سال 1350 به صورت رسمی کار سنجش دانش آموزان ناشنوا را به عهده گرفت و در چندین مدرسه ناشنوایان کلینیک سنجش شنوایی دایر شده بود. و جذب دانش آموزان ناشنوا از این طریق انجام می شد.

با ایجاد مدیریت سنجش و پیشگیری در ساختار تشکیلاتی سازمان، امر سنجش شنوایی دانش آموزان گسترش بیشتری پیدا کرد و با اجرای طرح سنجش کودکان بدو ورود به دبستان بیش از پیش به توسعه آموزش و جذب دانش آموزان ناشنوا کمک کرد.

با تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی، گام های علمی برای تالیف کتاب های درسی خاص گروه های مختلف استثنایی از جمله ناشنوایان برداشته شد که در مرحله نخست برای نوآموزان پیش دبستانی آماده و توزیع شد و مناسب سازی کتاب های درسی ادامه پیدا کرد.

با آنکه شروع آموزش رسمی کودکان استثنایی از جمله ناشنوایان با محور تلفیقی بوده است با این خصوصیت که کلاس خاص در مدارس عادی تشکیل شود اما به خاطر ناآشنایی آموزش عادی با آموزش استثنایی و نبود امکانات مناسب و رعایت نشدن استانداردهای آموزشی در مدارس، آموزش استثنایی به سوی تمرکز و تجمیع پیش رفت.

اینک از آغاز آموزش ناشنوایان به شکل آموزشگاهی آن در ایران حدود 85سال می گذرد. این مدت در مقابل سابقه این نوع آموزش در جهان که از شروع آن بیش از 200 سال می گذرد زیاد طولانی نیست. گروه آموزشی دانش آموزان ناشنوا در سازمان آموزش و پرورش استثنایی اینک با تعداد 12هزار و 584 دانش آموز ناشنوا و کم شنوا در 2286 کلاس در کشور مشغول فعالیت است.

همچنین با توجه به سیاست یکپارچه سازی آموزش و توان بخشی مبتنی بر جامعه و نزدیک شدن دانش آموزان استثنایی به جامعه عادی، هم اینک تعداد 6096 نفر دانش آموز کم شنوا و نیمه شنوا که از بهره هوشی و استعداد تحصیلی خوبی برخوردارند با رعایت ضوابطی در میان دانش آموزان عادی تلفیق و مشغول تحصیل هستند.