اوقات فراغت فرصتها و نیازها

با نزدیک شدن فصل تابستان و ایام تعطیلات دستگاههای مجری مانند وزارت آموزش و پرورش،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان تربیت بدنی ،بسیج و سازمان ملی جوانان با ارایه آمارو گزارشهای مختلف از موفقیت سازمان و نهاد خود در غنی سازی اوقات فراغت و برنامه ریزی های متعدد برای پر بار کردن این مقوله سخن به میان می آورند حال آنکه که همه تلاش آنان فقط در برگزاری کلاسهای هنری،نقاشی، خوشنویسی،کلاسهای ورزشی و اردوها خلاصه شده و مهمتر اینکه این آمار و ارقامی که در استانها و شهرهای مختلف برای فعالیت و مشغول شدن دانش آموزان از سوی سازمانهای ذیربط انجام می گیرد بیشتر جنبه کمی قضیه را در بر گرفته و بعد کیفی که همانا توجه به نیازها و علایق افراد است توجه نمی شود. در بسیاری ازکشورهای دنیا برنامه ریزی اوقات فراغت از جمله برنامه های اولویت دار محسوب شده و مختص فصل خاصی نیست اما در کشور ما مسیولان مدت کوتاهی مانده به فصل تابستان به فکر اوقات فراغت برای جوانان و نوجوانان و برنامه ریزی برای آنان می افتند این در حالی است که اوقات فراغت زمانی رنگ واقعیت به خود می گیرد که فرد به دلخواه خود فعالیت کند نه به دلخواه دیگران و برای دیگران و اگر این امر محقق نشود ارایه آمار و ارقام نوعی خیالپردازی و خوش خیالی و یا به عبارت دیگر آب در هاون کوفتن است..بر اساس مطالعات انجام شده،71درصد جوانان معتقدند که اوقات فراغت آنها به بطالت می گذرد،80درصد برنامه های دولت در امر اوقات فراغت را مطلوب نمی دانند و 89 درصد از بی عدالتی در توضیع عادلانه امکانات عمومی برای گذران اوقات فراغت شکوه می کنند .

اوقات فراغت یکی از سرمایه های ارزشمند و گنجهای نهان است به شرط انکه توانایی بهره گیری و استفاده موثر و مطلوب از این گنج را با در نظر گرفتن تمامی ابعاد و جوانب آن در نظر داشته باشیم . به لحاظ جوانی جمعیت کشورمان و ازآنجایی که اتلاف وقت دانش آموزان باعث بروز ناهنجاری در ایام تابستان می شود بر برنامه ریزان و متولیان مربوطه است که به جای شعار عمل گرایی را سرلوحه کار خود قرار دهند زیرا برنامه ریزی برای غنی سازی اوقات فراغت سبب شادمانی و توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه شده و از سویی دیگر با عدم برنامه ریزی مشکلات عدیده اجتماعی را شامل می شود که بر بدنه جامعه ضربه سنگینی وارد خواهد کرد.

کوتاه سخن اینکه ایام فراغت را نباید به معنای ایام بیکاری و تعطیلی کار و وانهادن خویش و از یاد بردن هدف و فرونشستن از طی طریق و ادامه مسیردانست.هدف از فعالیتهای اوقات فراغت کسب آرامش،لذت همراه با تدبیر و آموزش است و فرد کاری را با میل و رغبت خود همراه با آرزو و خواستهای فردی خود انجام می دهد . در این مسیر خانواده دوستان ، سازمانها و نهادهای متولی غنی سازی اوقات فراغت در برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت خود نیازها،رغبت و علاقه جوانان و نوجوانان را مد نظر داشته باشند . بی توجهی، بی تفاوتی و عدم احساس مسیولیت نهادهای حکومتی و خانواده نسبت به به نیازهای اوقات فراغت جوانان باعث می شود که جوانان تصور کنند درک نمی شوند و جامعه نسبت به آنان بیگانه است.از این رو تصورشان در باره خانواده و جامعه با بدبینی و احساس تنهایی توام می گردد و در نتیجه افزایش افسردگی و یاس ممکن است به مواد مخدر پناه برده و یا از طریق گروههای مختلف به سمت بزهکاری و فساد کشیده شود.

● مراحل برنامه ریزی فعالیتهای اوقات فراغت:

1) برنامه ریزی بر مبنای توجه به نیاز: در یک برنامه ریزی دقیق باید به نقش نیازها توجه وافری داشته باشیم یا به عبارت دیگر بایستی استعدادها،تواناییها و علایق افراد و نحوه پرورش و شکوفایی آنان را مد نظر قرار داد.

2) اولویتها: در برنامه ریزی اوقات فراغت اولویتها باید مورد توجه قرار گیرد. نیازها بر اساس درجه اهمیت آنها برآورده شود و مرحله به مرحله برای نوجوانان و جوانان تشریح گردد.

3) امکانات موجود:باید از امکانات موجود استفاده بهینه ای به عمل آوردو هر نوجوانی و یا هر خانواده ای در برنامه ریزی اوقات فراغت چنانچه امکانات موجود را در نظر بگیرد و بخواهد به بلند پروازیهای جاه طلبانه جامه عمل بپوشاند در واقع به بروز توقعات نابجا کمک کرده است.

4) مشارکت و همفکری: باید به گونه ای باشد که نظریات و عقاید افراد شرکت کننده در برنامه ریزی ها در نظر گرفته شود و همچنین برنامه به نوعی جوابگوی خواسته های معقول و منطقی آنها باشد.

5) مسیولیت پذیری: در برنامه ریزی اوقات فراغت و اجرای آن باید وظایف و مسیولیتهای افراد مشخص گردد و هرکس موظف باشد وظیفه محوله را خودش انجام دهد و احساس مسیولیت کند و برای دیگران ارزش قایل باشد.

6) پیش بینی اتفاقات احتمالی: بیشتر جوانان و نوجوانان به خطرات احتمالی در خصوص این موضوع فکر نمی کنند و تصور می کنند که خودشان به تنهایی می توانند به حل مشکل یا مسیله بپردازندو چنانچه برای اینگونه موارد پیش بینی های لازم انجام نگیرد ممکن است نوجوان از خود رفتاره ای پرخاشگرانه و ناپسند بروز دهد.

7) برنامه ریزی اقتصادی:در برنامه ریزی اوقات فراغت باید سرمایه و منابع مالی لازم را برای پیشبرد امورو فعالیتها در نظر گرفت.

8) برنامه ریزی اجتماعی و سیاسی: باید با سیاست گذاریهای صحیح و هدفمند در همه ابعاد و زمینه ها فعالیت کرد.

9) برنامه ریزی آموزشهای غیر رسمی: در این مرحله باید به فعالیتهای خارج از مدرسه مانند حضور در برنامه های مختلف،کانونهای فرهنگی و تربیتی،اردوگاهها و اماکن ورزشی توجه وی‍‍‍ژه ای داشته باشیم.

● کارکرده های اوقات فراغت:

الف) کارکردها و منافع مستقیم : رفع خستگی- نیاز به تفریح- خلاقیت- تعلق و وابستگی

یکی از کارکردهای اساسی اوقات فراغت،رفع خستگی و تامین استراحت فرد است. همه انسانها به استراحت و رفع خستگی نیاز دارند. کار مستمر و مداوم بدون هیچ گونه رفع خستگی موجب از بین رفتن سلامت روانی و پایین آمدن بازده کاری افراد میشود البته باید بدانیم هدف اصلی بطالت اوقات نیست بلکه نیاز افراد به تمدد اعصاب است و افزایش بازده عمل،حاصل آن است .

آدمی نیاز دارد پس از انجام کار در طی زمان ،اوقاتی را جهت تفریح اختصاص دهد در اسلام به تفریحات سالم به صورت مستمر اشاره شده است پیامبر اعظم (ص)میفرمایند:مسافرت کنید تا سلامت بمانید .

اوقات فراغت یکی از موقعیتهای بسیار مناسب است که افراد میتوانند با استفاده از ان به شناسایی و تقویت استعدادهای خود بپردارند .

ب) کارکردهای غیر مستقیم: تقویت سرمایه اجتماعی-تقویت هویت دینی و ملی- کاهش آسیب های اجتماعی -کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی وکمک به رشد اجتماعی فرد.

شناسایی استعداد و توانایی فرد در زندگی فردی از اهمیت خاصی برخوردار است و اوقات فراغت یکی از موقعیت های بسیار مناسب است که افراد می توانند با استفاده از آن به شناسایی و تقویت استعدادهای خود بپردازند.علاوه بر آن اوقات فراغت می تواند به رشد اجتماعی فرد کمک کند. شرکت در فعالیتهای اجتماعی موجب بهبود روابط اجتماعی می شود.

● آثار ارزشمند اوقات فراغت:

استفاده از اوقات فراغت بر اساس برنامه ریزی دارای آثار ارزشمندی در زمینه های فرهنگی،اخلاقی و اجتماعی می باشد که عبارتند از:

▪ آثار فرهنگی:

1) افزایش کمی و کیفی کتابخانه ها،مطبوعات و نمایشگاهها در جامعه

2) افزایش کیفی و کمی مراکز هنری

3) تقویت و افزایش امکانات ورزشی

4) بالا بردن فرهنگ عمومی افراد جامعه به طبع استفاده بیشتر از امکانات فرهنگی در ایام فراغت

▪ آثارروانی :

1) افزایش روحیه نشاط و شادی در افراد که منجر به سلامت روانی و حتی جسمی افراد خواهد شد 2) تاثیر روحیه نشاط و شادی در برخوردهای اجتماعی باعث کاهش تنشهای ناشی از شرایط یکنواخت و روحیه های نگران می شود

3) کاهش آسیبها و کجرویهای اجتماعی و فردی

4) افزایش قدر شناسی افراد نسبت به والدین و مربیان

5) افزایش آثار مطلوب در زمینه تربیت فردی و اجتماعی

6) بهره وری بیشتر فردی و اجتماعی در کارهای روزانه

▪ آثار اجتماعی:

1) کاهش آسیبهای اجتماعی و بزهکاریها در سطح جامعه و خانواده

2) بالا رفتن روحیه و توان جمعی در انجام مشارکتهای مورد نیاز جامعه

3) افزایش روحیه امید برای سازندگی و عمران

4) پویایی و تحرک وبیشتر زندگی اجتماعی

5) رشد ،توسعه،و شکوفایی اجتماعی و اقتصادی

6) افزایش حس تعاون و مشارکت جمعی .

کوتاه سخن اینکه ایام فراغت را نباید به معنای ایام بیکاری و تعطیلی کار و وانهادن خویش و از یاد بردن هدف و فرونشستن از طی طریق و ادامه مسیر.هدف از فعالیتهای اوقات فراغت کسب آرامش،لذت همراه با تدبیر و آموزش است و فرد کاری را با میل و رغبت خود همراه با آرزو و خواستهای فردی خود انجام می دهد . در این مسیر خانواده دوست و سازمانها و نهادهای متولی غنی سازی اوقات فراغت در برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت خود نیازها،رغبت و علاقه جوانان و نوجوانان را مد نظر داشته باشند .لذا بی توجهی، بی تفاوتی و عدم احساس مسیولیت نهادهای حکومتی و خانواده نسبت به به نیازهای اوقات فراغت جوانان باعث می شود که جوانان تصور کنند درک نمی شوند و جامعه نسبت به آنان بیگانه است.از این رو تصورشان در باره خانواده و جامعه با بدبینی و احساس تنهایی توامم می گردد و در نتیجه افزایش افسردگی و یاس ممکن است به مواد مخدر پناه برده و یا از طریق گروههای مختلف به سمت بزهکاری و فساد کشیده شود.