مدرسه نه زندان است نه اردوگاه!

معماری مدرسه، موضوع مورد بحث و مجادله در بسیاری از کشورهاست. بحق همه به این امر باورپیداکرده اند که معماری مدرسه نقش موثری در آموزش فرزندان کشور دارد. دراین باور همگان شریکند. آنچه که مورد مناقشه است این است که از معماری مدرسه چه می خواهیم. آیا این معماری باید در امتداد برنامه <اطاعت پذیری> و <تقدیس سنت ها> باشد یا در جهت شکوفاکردن استعداد فردی بچه ها و دادن جسارت به آنها در شکستن سنت ها و کشف قلمرو های جدید.

تجربه های نوین معماری در کشورهای مختلف جهان، عموما بر آزادسازی استعداد نهفته دانش آموزان تکیه می کنند و با خلق فضای فیزیکی مناسب در مدرسه ها درپی آنند که <مدرسه زندان نباشد> که زیباترین لحظه اش خوردن زنگ آخر باشد و فرار بچه ها به بیرون ازمدرسه و رهایی!

تجربه هایی از باغ مدرسه های انگلستان و مدرسه های نوین آلمان (آثار <آلدینگر+آلدینگر)> را قبلا خوانده ایم و حالا نگاهی دیگر به معماری مدرسه از دید <سویگال و همکاران> در آمریکا. این نوشته در اواخر پاییز در نشریه <معماری مدرسه و مدیریت> آمریکا چاپ شده و اخیرا در نشریه اینترنتی <آرک نیوز ناو> تجدیدشده است.

امروزه، درگیرکردن دانش آموزان با محیط آموزشی شان، چالش عمده مدیران مدارس است. پژوهش های اخیر نشان می دهد که بین فضای فیزیکی اطراف دانش آموز و سطح یادگیری و آموزش او رابطه ای مستقیم وجود دارد. محیط آموزشی ای که طراحی خلا قانه داشته باشد، به محصلین کمک می کند در دوره های پیش از کالج و آمادگی برای تحصیلا ت عالیه خوب رشد کنند وقدرت خلا قیتشان را رشد دهند.

● هنر به معماری جان می بخشد

ما دریافته ایم که اثر هنری وسیله ای کامل برای توسعه قلمرو فرصت های آموزشی است و به آن کمک می کند که الهامبخش باشد و درگیرکننده و راحت. آمیختن تندیس و هنرهای فیگوراتیو با معماری در فرهنگ بومی طراحی قرن بیست ویکم می تواند صدایی شاعرانه به ماموریت مدارس یا پیش دانشگاهی ببخشد ومستندی برای برخورد انسانی ای بدهد که متاسفانه در معماری امروز بزرگترین غایب بشمار می رود. رابطه بین معماری و هنر بعدی به دست می دهد که با درگیر کردن دانش آموزان با معماری در سطحی خودمانی تر و تجربی تر، پاسخ به نیازهای فردی و اجتماعی را تکمیل می کند.

در <نیو هاون>، <کانکتیکات>، مقامات شهری مشارکت دادن هنر در بازسازی یا نوسازی مدارس ابتدایی را تشویق می نماید. آنها دریافته اند که این بعد بخشی اساسی در محیط آموزشی کودک است و می تواند به طرزی شگفت آور روند آموزشی او را حیات بخشد. با استناد به این برخورد، دو باب از 8 باب مدرسه جدید این شهر، <بیچر اسکول> و <کلمبوس فمیلی آکادمی> با بن مایه های هنر فیگوراتیو تاسیس شده اند تا روح درونی مدرسه را تعالی بخشند. در هر دو مورد، معمار< -سویگال وهمکاران-> از همان ابتدا موضوع هنر را درطراحی خود وارد نموده و به همین خاطر آمیختگی هنر و معماری در کل روند و حاصل طراحی کاملا جاری شد.

● بازی با نور و خیال

مدرسه 8500 مترمربعی بیچر اسکول، که در ژوین 2007 تکمیل شد، دو اثر مهم فیگوراتیو را عرضه می کند. دیوار نقشی به عرض 75 سانتیمتر، که نمایشی است از بیش از 300 فیگور رقص. نمایشی از دانش آموزان و خودمدرسه، که کل پیشانی 165 متری مدرسه را پوشش می دهد. رویه دست ساز آن به صورتی است که نور خورشید را درساعات مختلف روز به صورت هایی متنوع باز می تاباند، ضمن اینکه انعکاس برجسته کاری های قرمزرنگ پارک روبرویی نیز در آن تنوع دیگری از نور به دست می دهد، تنوعی که احساسی از حرکت در میان رقصنده ها برمی انگیزد. این بازی سیال نور که موجب نشاط و سرزندگی دانش آموزان است برای تمام رهگذران خیابان مقابل هم لذت بخش است.

قطعه دوم حجم فیگوراتیو فولا دی کولا ژ مانندی است که حدود شش متر ارتفاع دارد و سایه بان ورودی شاخص مدرسه را نگه می دارد. این تندیس آمیزه ای انتزاعی از دو فیگور استعاری است: <گیدیون> که بچه هارا به مدرسه فرا می خواند و <پیدپایپر> که بچه ها را به خروج از مدرسه تشویق می کند اگر مدرسه تعهدش را در تشکیل کلا س عمل نکند! این تصویر دوگانه نشانگر فرصتی است برای آموزش بچه، ضمن اینکه تاکیدی است بر تعهد زعمای مدرسه بر تشکیل کلا س ها. این طراحی کلا ژ، ضمنا، برای دانش آموزان پنجره ای می گشاید که ببینند این فیگور چگونه ساخته شده است. تبدیل ستون به یک فیگور و القای این احساس که بچه هانیز می توانند چنین کنند.

در بیچر اسکول، علا وه بر این دو اثر تجسمی، نرده های دست ساز هنرمندانه ای نیز استفاده شده اند. ضمن اینکه سقف - آویز عظیم و متحرکی نیز از هنرمند معروف انگلیسی، <تیم پرنتایس> در آنجا نصب است. این اثر که از سقف آتریومو از ارتفاع 15 متری آویزان است، با صدها جام رفلکسی و متحرک تشکیل شده که با ابرهای تشکیل شده با سیستم های تهویه به حرکت در می آید و کف و دیوارهای آتریوم را با نور رقصان می پوشاند.

● جشن اختراع و تنوع

در <کلمبوس فمیلی آکادمی>، که قراراست در تابستان 2008 تحویل داده شود، تیم طراحی روی موضوع اختراع و اکتشاف متمرکز شده و از فضاهای داخلی و بیرونی استفاده کرده تا به دانش آموزان کمک کند رابطه ای بین محیط آموزشی خود و جهان اطراف برقرار نمایند.

تندیس 55 مترمربعی به شکل یازده قطعه 180 در 390 سانتیمتری برجسته نگاری فایبرگلا س روی نمای مدرسه، به مثابه نمادهای استعاری سفر کریستوف کلمب به دنیای جدید عمل می کند. نمایش سه کشتی او و بادهایی که در سفر تاریخی وحماسی او بر این ها می وزید، بصورت پرده دیواری با پانل های آجری رنگارنگ نشان داده شده است. این پانل ها از کف تا کف و کلا س تا کلا س، به مثابه سنگ نشانه هایی برای هریک از بناهای پشت نما عمل می کنند تا منظر جمعی و پیوسته ای از تنوع زبان ها و موقعیت ها، وهمینطور تنوعی از دانش آموزان را از نظر نژاد، جنس، سن و مذهب به نمایش بگذارد. این نقش برجسته ها به معلمین هم کمک می کند تا به بچه ها یاد دهند که چگونه می توان تاریخ و جهان طبیعی را به صورت مفهومی احساس نمود.

مرکز ثقل موضوع اکتشافی مدرسه، مجسمه ای است از <رودریگو تریانا> که به دست مجسمه ساز توانای پورتوریکویی ساخته شده و از بالا ی ستونی در ورودی مدرسه به تمام اهالی مدرسه و ساکنین محیط اطراف برای ورود به این مجموعه 9000 مترمربعی خوش آمد می گوید.

● گفت وگو از طریق زمان

نمونه بارز دیگر تلفیق هنر با آموزش در <کامیونیتی کالج> نورواک ایالت کانکتیکات، بویژه در مرکز دوطبقه ای <فناوری اطلا عات> آن دیده می شود که درسپتامبر 2003 تکمیل و به بهره برداری رسید. در جداره داخلی آتریوم 5800 مترمربعی آن 55 قطعه 60 در 60 سانتیمتری از نقس-تندیس های تک چهره ها نصب شده که در زمینه پشت سرشان نیز نوشته هایی درباره هریک حک شده است. در این اثر پیوسته که50000 سال فناوری اطلا عات> نام دارد، ده چهره برتر تاریخ ارتباطات، به صورت متناوب و در مقاطع زمانی مختلف به صورتی نمادین و استعاری با متفکرین، رویاپردازان و دست اندرکارانی که به نوعی در تکامل ارتباطات نقش ایفا کرده اند، گفت وگو می کنند و تاریخ 5 هزارساله را بازمی گویند. پانل ها در طول جداره آتریوم تکرار می شوند و با چهره های مختلف سخن می گویند و ارتباط برقرار می کنند. هدف این اثر آشنا کردن دانش آموزان با سیر تطور تاریخی تبادل اطلا عات در هزاران سال گذشته و یگانه کردن این داده ها با معماری است.

آتریوم به یک اثر دیگر هم شاخص است: خرپای سازه ای که فضاها را به هم وصل می کند. این خرپا با عناصر تزیینی هنرمندانه ای شکل گرفته است که در عین سازه بودنش اثری است هنری. این نقش ها جوهر و پایه های کلا سیک دارند ولی مدرن اجراشده اند. بدین ترتیب این مرکز ریشه های سنتی و دیرینه خودرا تاکید می کند ضمن اینکه به جهان واقعی امروز پیوند می خورد.

● عامل متمایزکننده

با اعتقاد براین اصل که زیبایی و عملکرد ازهمدیگر جدایی ناپذیرند، هنر فیگوراتیو عنصری طبیعی در معماری تمام این سه مجموعه آموزشی بشمار می رود که هدفش پرورش و شکوفا کردن دانش آموز به روشی است که تمام جنبه های استعدادی او را نیز بارور نماید. هم در بازسازی و هم در احداث مدرسه ها، حاصل و نتیجه همنوایی اندامواره هنر و معماری می تواند مدرسه ای باشد که در تمام سطوح آموزشی هم قلب و روح بچه را می سازد و رشد می دهد و هم توان علمی و رشد مغزی اورا.