خانواده، مدرسه و شکوفایی استعداد

در عصر جدید، تغییرات روزافزون پدیده های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باعث تنوع نیازها شده است.

اغلب دولت ها در راستای هدایت این تحولات و برنامه ریزی برای جلوگیری از بروز بحران ها ناموفق بوده اند. تجربه نشان داده است که مردم برای تعیین سرنوشت خود بهتر از دولت های شان امور را مدیریت می کنند. به همین لحاظ، افراد خلاق، کارآفرین و صاحبان ایده نقش تعیین کننده ای در جلوگیری از بروز مشکلات و شکل گیری فرهنگ کار و تلاش در جامعه دارند. متغیرهای فرهنگی و اجتماعی به دلیل عمق وسیع و پیچیدگی خاص خود در شکل گیری پدیده کارآفرینی تاثیر بسزایی دارند.

همچنان که تجربه مثبت کارآفرینی در کشورهای توسعه یافته تایید می کند، راه اندازی کسب و کار، تاسیس شرکت تجاری و تسریع فعالیت های اقتصادی توسط کارآفرینان تا حدود زیادی بستگی به عقاید و باورهای فرهنگی آنها دارد. اگر خانواده، مدرسه، دانشگاه و سایر نهادهای اجتماعی را به عنوان مهم ترین قانون های شکل گیری فرهنگ کارآفرینی در جامعه تلقی کنیم، متوجه می شویم که مجموعه ای از عوامل اقتصادی و اجتماعی در شکل گیری فرایند کارآفرینی تاثیرگذار هستند. اما عوامل اجتماعی فرهنگی به عنوان عوامل ساختاری در ایجاد روحیه کارآفرینی و شکوفایی استعدادهای بالقوه افراد از اهمیت بیشتری برخوردارند. به همین دلیل، در این مقاله، موضوع عوامل اجتماعی- فرهنگی توسعه کارآفرینی با رویکرد جامعه شناختی محور بحث قرار می گیرد.

مهم ترین عوامل تاثیرگذار در شکل گیری فرهنگ کارآفرینی خانواده، مدرسه و مؤسسات آموزشی است:

1) خانواده: خانواده به عنوان کانون شکل گیری اهداف، آرمان ها و الگوهای کسب و کار و تعیین مسیر شغلی فرزندان، نقش تعیین کننده ای در ایجاد روحیه خودباوری و شکوفایی استعداد افراد دارد. والدین با افکار و ایده های خود می توانند روحیه خلاقیت و کارآفرینی را در فرزندان خود پرورش داده و آنان را به تلاش برای ارایه ایده ای نو، راه اندازی کسب و کار اقتصادی و پذیرش ریسک و مخاطره در فعالیت مورد نظر آماده سازند. آنان می توانند فرزندان خود را در انتخاب شیوه های صحیح کسب درآمد، اداره کسب و کار و دستیابی به سودآوری مطلوب یاری کنند.

سؤال مهم در این رابطه این است که چه تعداد از خانواده های ایرانی کارآفرینی را به عنوان عامل ایجاد ارزش پذیرفته اند؟ چنانچه درصد آنها زیاد باشد باید شاهد شکوفایی استعدادهای نوجوانان و جوانان در عرصه های مختلف و رونق کسب و کارهای اقتصادی در جامعه باشیم. کانون خانواده نقش بنیادی و مدارس، دانشگاه ها و نهادهای آموزشی نقش مکمل در تقویت روحیه کارآفرینی و رواج کسب وکارهای کارآفرینانه دارند. تشویق فرزندان به تلاش علمی و گذراندن سال های مفید عمر خود در راه کسب مدارک دانشگاهی، در اکثر موارد توان بالقوه برای شکوفایی استعدادها، بروز خلاقیت و ابتکار عمل در زمینه های مورد علاقه شان را به تدریج از بین می برد.

والدین با توجه به تحصیلات، تجربیات و سوابق شغلی و همچنین ارزش ها و هنجارهای رایج محیط اجتماعی نقش تعیین کننده ای در هدایت فرزندان، تعیین مسیر شغلی و شکوفایی ذهنی آنان ایفا می کنند. والدین بازدارنده گروهی هستند که با بیان ایده ها و عقاید شخصی فرزند خود مخالفت کرده و ورود به دنیای کسب و کار را عرصه ای برای شکست و ناکامی و تحمل سختی های فراوان توأم با ریسک بالا برای فرزندان خود به تصویر می کشند.

آنها مدافع علاقه های خاص خود هستند و با توانمندی های بالقوه فرزندان خود بیگانه اند. به تعبیر دیگر، این گروه از والدین فعالیت در زمینه های اقتصادی را به عنوان ارزش تلقی نمی کنند و عقاید عجیب و غریب آنها در این زمینه، مانع عمده ای در حرکت فرزندان در مسیر تعالی و پیشرفت تلقی می شود. عقاید این گروه از والدین چنان سطحی است که ترس های عمیقی را در آنان ایجاد و اعتماد به نفس و روحیه خودباوری را در آنان به شدت تضعیف خواهد کرد. در چنین خانواده هایی، فرزندان از اظهارنظر و بیان سؤالات در ارتباط با ایده خلاق خود منع می شوند. والدین این گونه فرزندان، ترس از افکار اطرافیان یا مورد تمسخر دیگران

واقع شدن را به عنوان دلایل مخالفت خود با ورود فرزندانشان به دنیای کسب و کار مطرح می کنند.

در مقابل والدین بازدارنده ، والدین تسهیل گر قرار دارند که تمامی زمینه های ذهنی و عینی را برای بروز ایده ها، افکار و آرزوهای فرزندان فراهم می کنند. این گروه قدرت تفکر، تجسم، طراحی و تحقیق و اصلاح روش را به فرزندان خود ارزانی می دارند. آنها ارزش کار و تلاش را به استناد آیات و روایات و نظریات اندیشمندان و در نتیجه، ارزش کسب ثروت و اثرات مثبت آن در زندگی فردی و اجتماعی را به فرزندان خود یادآوری می کنند. همچنین، گذراندن دوره های آموزش مهارت شغلی را به فرزندان خود پیشنهاد می دهند، تمرین کارهای فکری را در اولویت برنامه های روزمره فرزندان خود قرار می دهند و زوایای دید آنان را نسبت به مفاهیم خلاقیت ، نوآوری و کارآفرینی گسترش می دهند.

2) نهادها و مؤسسات آموزشی: بعد از خانواده، مدرسه مهمترین سازمان و نهاد رسمی است که علاوه بر نقش تربیتی کودکان، نوجوانان و جوانان، نقش مهمی در ارتقای مهارت دانش آموزان در سطوح مختلف تحصیلی و در رشته های مورد نیاز ایفا می کند. مدارس با امکاناتی که در اختیار دارند، فرزندان جامعه را در مقاطع مختلف تحصیلی و متناسب با نیازهای جامعه آموزش می دهند. با استفاده از آموزش های نوین در مدارس و بهره گیری از دانش روز دنیا می توان استعداد دانش آموزان را شکوفا کرد و روحیه خلاقیت و نوآوری را در آنان پرورش داد.

تحقیقات نشان می دهد که از جمله مهمترین عوامل موثر بر حرکت از کارآفرین بالقوه به کارآفرین بالفعل، آموزش و حمایت همه جانبه از افراد کارآفرین است. در زمینه آموزش کارآفرینی، در زمان حاضر، در کشورهای جهان به طور کلی 4 نوع دوره برگزار می شود که از دوره های یک روزه تا دوره های 4 ساله را دربرمی گیرد. نوع اول این دوره ها، دوره های آگاهی دهنده است که فقط جهت افزایش آگاهی فراگیران نسبت به کار آفرینی است. نوع دوم، دوره های آموزش مربوط به تاسیس شرکت است که موضوعاتی در خصوص تامین مالی، بازاریابی و... جهت تاسیس یک شرکت جدید را به فراگیران آموزش می دهد. نوع سوم، دوره هایی است که برای رشد و بقای شرکت های کوچک طراحی شده و نوع چهارم، دوره های آموزش کارآفرینی سازمانی است که برای سازمان های متوسط و بزرگ طراحی شده است.

اهمیت کار در جامعه، مفاهیم اولیه کار و شغل، خلاقیت و کارآفرینی، انواع کسب وکار اقتصادی، مدیریت کسب وکار، ارتباطات در محیط کار، قوانین و مقررات مرتبط با امور اقتصادی و بازرگانی، تولید و بهره وری، بازاریابی و فروش محصول، از جمله مفاهیمی هستند که در قالب متون درسی در مدارس و دانشگاه ها می توانند دانش آموختگان را با اصول و ادبیات کارآفرینی در محیط کسب وکار آشنا کرده و آنها را جهت ورود به عرصه کار و فعالیت آماده کنند.

مروری بر ادبیات کارآفرینی بیانگر این واقعیت است که کارآفرینی یک نوع فرایند تغییر رفتار است که بیشتر به صورت اکتسابی حاصل می شود. بنا به دیدگاه فطری بودن کارآفرینی، بحث در مورد عوامل اجتماعی، فرهنگی و آموزش کارآفرینی و پرورش استعدادهای کارآفرین بیهوده است؛ در صورتی که باتوجه به دیدگاه اکتسابی بودن کارآفرینی، عامل محیط و تغییرات حاصل از آن می تواند استعدادهای بالقوه را تحت تاثیر خود قرار دهد، به شکلی که روحیه کارآفرینی را در افراد مستعد پرورش دهد.

خانواده، مدرسه، دانشگاه و سایر نهادها و موسسات فعال در امر کارآفرینی از جمله عوامل محیطی تاثیرگذار در شکل گیری فرایند کارآفرینی هستند که چنانچه این عوامل با حمایت همه جانبه نهادها، بانک ها و موسسات مالی و اعتباری همراه شوند می توانند فرهنگ کارآفرینی را در کشور نهادینه کنند. در میان عوامل ذکر شده نقش 3 عامل خانواده، مدرسه و موسسات و مراکز آموزش عالی در میان عوامل اجتماعی از بقیه مهمتر به نظر می رسد. خانواده ها به عنوان کانون های ترویج ایده های کارآفرینی می توانند انگاره ها و الگوهای سنتی را دچار تحول اساسی کرده و نگرش جدید مبتنی بر نوآوری و خلاقیت را به کالبد افراد خود تزریق کنند.

استفاده از اطلاعات و دانش والدین، مربیان مدرسه و اساتید دانشگاه در راستای بهینه سازی و بازسازی مناسبات اجتماعی و کسب مهارت های شغلی، نقش مهمی در شکوفایی استعدادهای افراد در جامعه و توسعه فرهنگ کارآفرینی دارد. علاوه بر نقش عوامل یادشده در سطح کارآفرینی مستقل، در سطح کارآفرینی سازمانی، میزان برخورداری از روحیه سختکوشی و پذیرش ایده های جدید در محیط های کاری، نوع نگرش مدیران در سازمان ها، موسسات و شرکت ها و اعتقاد و باور آنها به توانایی های بالقوه افراد خلاق و سرانجام نوع نگرش مجموعه افراد شاغل در سازما ن ها به حمایت از عوامل پیش برنده کار آفرینی، می تواند فرهنگ کارآفرینی را نهادینه کند و موتور کارآفرینی را در سطوح مختلف به حرکت درآورد.