پیش دبستانی و اهمیت آن در پرورش کودکان

● ویژگی های کودک در دوره پیش از دبستان

هفت سال اول زندگی کودک، یعنی سنین پیش دبستانی، پایه و اساس شخصیت او را تشکیل می دهد و اگر این دوره آن گونه که پیامبر خدا فرمودند با عطوفت و مهرورزی همدلی و همراهی، غلیان و فوران احساسات خوشایند، محبت پذیری و اقتدار عاطفی کودکان همراه باشد، قوی ترین، سالم ترین و متعادل ترین ستون های تکوین شخصیت پی ریزی می شود و این قبیل بچه ها بیشترین آمادگی روانی و ذهنی را برای یادگیری (هفت سال دوم) می یابند و آمیزه ای از محبت پذیری و آموزش پذیری، آنان را برای دوره مشورت پذیری و رایزنی با بزرگ ترها (هفت سال سوم) آماده می کند. از نظر مربیان این دوره می تواند مقدمه خوبی جهت آموزش مهارتهای ساده باشد. کنجکاوی زیاد و تقلید صریح از گفتار و کردار بزرگسالان توجه و دقت بیشتر والدین و مربیان را می طلبد. چرا که کودکان کوچکترین حرکات و رفتارهای بزرگسالان را مورد دقت قرار می دهند و به یک درک باطنی از الگوی بزرگسال خود و احساسات آنها نسبت به خود می رسند رفتارهای غیر اخلاقی و ناهنجار و یا برخوردهایی توأم با بی مهری و کم توجهی تأثیر نامطلوبی بر شخصیت کودک خواهد داشت.

وجود مقررات، برنامه ها و سیستم های انضباطی خشک که گاهی لازمه فعالیت های آموزشی تعیین شده در مکان های آموزشی و پرورشی می باشند و کوشش ذهنی هر چند ناچیز کودک را می طلبند، به احتمال زیاد سازش او را با محیط دچار مشکل خواهند ساخت و حالت عاطفی نامناسبی در کودک ایجاد می نمایند که در طرز تلقی وی نسبت به مرکز تعلیم وتربیت بی تأثیر نخواهد بود. بنابراین ضروری است که والدین و مربیان دلسوز در طرح برنامه ها و شیوه های تدریس و تربیت کودک خصوصاً در این سنین ظرافت لازم را به خرج دهند و حساس تر عمل نمایند. در کودکان 6 -5 ساله یک آرامش و تعادل نسبی در رفتار به چشم می خورد و حرکات و رفتارهای آنها نسبت به سنین پایین کامل تر شده است. آنها می توانند کارهایی چون مسواک زدن دندان، شانه کردن مو، خرید نان و اعمالی از این دست را انجام دهند. پر تحرکی و هیجانات دوره طفولیت جای خود را به پایداری و سازگاری داده است. وقتی برای نقاشی کشیدن قلم در دست می گیرد بر خلاف چهار سالگی می داند که چه می خواهد بکشد او می تواند تصاویر ساده کتاب داستان خود را نقاشی کند و یا عکس ها و تصاویر کشیده شده را رنگی نماید.

مفهوم اعداد را معمولاً تا عدد 5 خوب درک می کنند و به ازای اشیاء خارجی اعداد را بکار می برند. (3 گلابی، 4 عروسک و...) سوالات پی در پی وکنجکاوی فراوان آنها سبب شده این دوره به دوره پرگویی شهرت یابد زیرا کودک زبان را وسیله ارتباطی مناسبی یافته و از پرسیدن ترسی ندارد در صورتیکه کودکان بزرگسال خجالت می کشند و با مسخره همسالان از سؤال کردن ندانسته ها دست می کشند. کودک پنج ساله به حدی از رشد رسیده که بتوان وظایفی را به او محول کرد که البته از پس وظایف هم برخواهد آمد به همین دلیل در بعضی از کشورها سن ورود به دبستان را پنج سالگی قرار داده اند و معتقدند که کودک در این سن توانایی لازم جهت پذیرش تکالیف و یادگیری را دارا می باشد. در 6 سالگی کودک برای مدت کمی سرکش و لجباز می شود و رفتاری شبیه به رفتارهای 5/2 سالگی خواهد داشت (در بعضی از سنین در کودک حالتی برگشت پذیری به دوره های قبلی دیده می شود) احساسات کودک در این سن دوگانه است یعنی لحظه ای پدر را دوست دارد و لحظه ای از او متنفر می باشد گاهی مادر را در آغوش می گیرد و زمانی از او گریزان است. در هر حال باید احساساتی بودن او را در این سن پذیرفت و در مقابل رفتارهایش، آرام و گاهی بی تفاوت بود. دوره پیش دبستان از لحاظ جسمانی دوره حساسی است کودک در عین فعالیت زیاد نا آرام هم می باشد و اغلب در بازی ها به دلیل فعالیت زیاد و هیجان دچار حادثه می شود. در صحبت کردن عجول است، گاهی دچار لکنت می شود و زمانی هم لاف می زند و گزاف می گوید که این حالت در پسران شایع تر است.

کودک در این سن زمان حال را بهتر از گذشته درک می کند، دوست دارد خاطرات دوران نوزادی و شیرخوارگی اش را بشنود و اطلاعات زیادی از محیط زندگی اش کسب نماید. مفهوم چپ و راست را می داند تصویر انسان را نقاشی می کند و از رنگ آمیزی لذت می برد. دوست دارد محور توجه قرار گیرد در مهمانی ها و پذیرایی ها اول به او تعارف شود و سهم بیشتری به او تعلق گیرد. کودک پیش دبستانی در انجام دستورات گستاخ و سرسخت می باشد بسیار حساس و پرتوقع است و دیگر ماننددوره قبل مادر برای او شخص اول نمی باشد. بطور کل می توان گفت این دوره یکی از دوره های حساس زندگی کودک و مقدمه ای برای ورود به دنیایی بزرگتر است. دادن تکالیف بیش از توان کودک برقرار نمودن انضباطی خشک، سیادت را از کودک می گیرد اگر در این مرحله به فرمایش پیامبر اکرم (ص) کودک را بزرگ بشماریم و اجازه دهیم مطابق میل خود به تفریح و سرگرمی بپردازد در دوره های بعدی هم حتماً کودکانی اطاعت پذیر خواهیم داشت.

● اهداف کلی آموزش و پرورش پیش از دبستان

- پرورش سلامت جسمی، هماهنگی ماهیچه ای مناسب و مهارت های حرکتی اساسی در کودک.  

- پرورش عادات بهداشتی سالم و تشکیل مهارت های پایه ای لازم به منظور سازگاری شخصی کودک مانند لباس پوشیدن و درآوردن، خوردن، شستن، نظافت و غیره.  

- پرورش آداب و نگرش های مطلوب، به منظور تشویق در مشارکت گروهی سالم وحساس کردن کودک به حقوق و امتیازات دیگران.  

- پرورش پختگی عاطفی از طریق راهنمایی کودک به بیان و ابراز خود، شناخت، پذیرش و کنترل احساسات وعواطف شخصی.  

- پرورش حس زیبایی شناسی در کودکان.  - برانگیختن کنجکاوی ذهنی کودک و کمک کردن به او در درک دنیایی که در آن زندگی می کند و شکوفا کردن علایق تازه در او از طریق فراهم آوردن فرصت ها برای پژوهش و جستجو و کسب تجربه.  

- تشویق کودک به استقلال و خلاقیت از طریق فراهم کردن فرصت های کافی برای ابراز وجود خود.  

- پرورش توانایی کودک برای بیان احساسات وافکار به زبانی روان، واضح و صحیح.  

- ایجاد حس اعتماد به نفس و امنیت خاطر در کودکان.  

- متوجه ساختن کودک به دنیای پیرامونش..

● اهمیت آموزش و پرورش در دوران پیش از دبستان

آموزش و پرورش در دوران پیش از دبستان برای رشد کلی و همه جانبه کودک اهمیت دارد چرا که:

1) شش سال اولیه زندگی کودکان سال هایی حساس هستند زیرا میزان رشد در این سال ها نسبت به مراحل دیگر رشد سرعت بسیار بیشتری دارد.

2) پرورش کامل استعداد های کودک به ویژه در این سال ها نیاز به محیطی محرک و برانگیزنده دارد.

3) با افزایش تعداد مادران شاغل، گسیختن وابستگی ها و نظام خانواده های سنتی، تنش های روانی حاصل و نیز اشتغال والدین در خارج از خانه که حاصل الگوی زندگی کنونی است کودکان اغلب نمی توانند از منافع یک محیط محرک و برانگیزنده بهره مند شود.

4) کودکان مناطق محروم به ویژه از این نظر محرومیت های بیشتری را متحمل می شوند. والدینی که بی سواد هستند تعامل مؤثر و مفید با کودکان خود را ندارند و نمی توانند به رشد مطلوب و مناسب گفتار و زبان و مهارت های شناختی کودک خود کمک کنند. فقدان تسهیلات، وسایل و موارد یعنی اسباب بازی، کتاب، امکانات بازی و غیره به محرومیت های آنان می افزاید. اگر کودکی در شش سال اول زندگی خود در چنین محیط سرشار از کمبود ها و محرومیت ها پرورش یابد تأثیر نامطلوبی بر رشد کلی و به ویژه ذهنی و زبانی او می گذارد. متأسفانه باید گفت بیشتر کودکان فراشبند نیز در چنین محیط هایی رشد می یابند.

5) یک برنامه آموزش و پرورش مناسب در این دوره تجاربی محرک برای رشد ذهنی، زبانی، جسمی واجتماعی و عاطفی کودکان فراهم می آورد اگر این نوع برنامه ها به گونه مؤثری سازمان داده شوند می توانند محرومیت ناشی از کمبود های محیط خانه را جبران کنند و کودک را در ساختن مبنایی قوی برای سهولت رشد بعدی و بارور کردن استعدادهای کاملش یاری کنند.

6) یک برنامه آمادگی برای مدرسه کودک فراهم می کند و این آمادگی ها باعث کاهش تعداد مردودی ها و افت تحصیلی و شکست در سطوح ابتدایی می شود.

7) وقتی کودکان خردسال به مراکز پیش دبستانی راه می یابند خواهران و یا برادران بزرگتر آنها نیز آزادی بیشتری دارند و می توانند بهتر به کارهای خانه و تحصیلی خود بپردازند.

● ویژگی هایی که در دوره پیش از دبستان بسیار مهم است

ویژگی هایی که در دوره پیش از دبستان بسیار مهم است و باید به آن ها توجه کرده روش های آموزش را بر اساس آن ویژگیها طرح ریزی نمود، عبارتند از:

1) علاقه کودکان به بازی.

2) قدرت و نیاز کودکان به الگوگیری، نقش پذیری و تقلید در این سن.

3) شادی کودکان و علاقه آن ها به مطالب آهنگین.

● مراحل آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان

هدف آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان پرورش و رشد همه جانبه کودک است. رشد و پرورش همه جانبه کودک شامل مراحل ذیل می باشد:

1) رشد زبان و گفتار

2) رشد جسمی و حرکتی

3) رشد خلاقیت و ابراز وجود

4) رشد ذهنی و شناختی

5) رشد عاطفی اجتماعی روش های تربیت دینی کودکان پیش از دبستان

● برخی از روش های تربیت دینی کودکان پیش دبستانی عبارتند از:

1) تربیت دینی کودک پیش دبستانی از طریق بازی

2) تربیت دینی کودکان از طریق ارایه الگو

3) تربیت دینی کودکان از طریق خواندن شعرها و متون آهنگین وشاد

4) تربیت دینی کودکان از طریق ارایه پاسخ های مناسب به سوال های دینی آن ها:

5) روش های دیگر تربیت دینی کودکان پیش دبستانی:  

- با توجه دادن کودکان به نعمت هایی که همیشه همراه آنهاست، مثل: اندام های مختلف آنان (چشم، گوش، دهان و...) یا نعمت هایی که خیلی دوستش دارند مثل: پدر، مادر، مادر بزرگ و... یا نعمت های طبیعی مثل: کوه، جنگل، حیوانات، گیاهان و... با استفاده از حس زیبایی شناسی می توان کودکان را به خداشناسی هدایت کرد.  

- با ترسیم شکل ها و نقاشی هایی که در آنها مومنان همیشه لباس هایی به رنگ روشن و تمیز می پوشند، می خندند و خوشحالند، می توان ویژگی های مثبت افراد متدین را به کودکان نشان داد و به طور غیر مستقیم عادات صحیح را به ایشان آموخت.  

- با ترتیب دادن نمایش های شاد و آموزنده می توانیم وظایف مسلمانان را از طریق نمایش یا ایفای نقش توسط خود کودکان اشاعه دهیم و در کنار این نمایش و ایفای نقش، شعرها و نثر های آهنگین بخوانیم.  

- با ارایه جلوه هایی از زندگی امامان و پیامبر اکرم (ص) که کودکان به آنها علاقه دارند مثل بازی کردن حضرت پیامبر با کودکان، سلام کردن پیامبر به کودکان و... آنان را به الگوهای مبارک دین اسلام علاقه مند کنیم.  

- قبل از اقدام به تربیت دینی کودکان، رفتار، اعمال و شخصیت خودمان را مورد بازنگری قرار دهیم و سعی کنیم نمونه کامل اعمال و گفتار اسلامی باشیم. به همین دلیل، چگونگی انتخاب مربیان مقطع پیش دبستانی، بسیار بسیار مهم و حیاتی است.  

- همراهی کردن کودکان پیش دبستانی در مراسم دینی، برای آنان بسیار لذت بخش و آموزنده است. برای مثال، همراهی کردن آن ها در نماز جماعت، مراسم عزاداری، مراسم میلادیه و... البته بدون ایجاد سختی و فشار برای آنان، می تواند آموزش عملی مراسم دینی باشد.

● سخن آخر و ارایه پیشنهادات

- عده ای از والدین متأسفانه به تصور اینکه فرستادن فرزندان به مراکز پیش دبستانی باعث تنفر و زدگی آنها در سالهای بعد می شود از فرستادن فرزند خود به مراکز پیش دبستانی امتناع می کنند، باید گفت که این تصور اصلا و ابدا مبنای علمی نداشته و تا کنون هم در هیچ جای دنیا چنین چیزی مطرح نبوده و به اثبات هم نرسیده است. بلکه بالعکس فرستادن کودکان به چنین مراکزی نه تنها باعث تنفر و زدگی نخواهد شد بلکه آنها را آماده ورود به مراحل بعدی آموزش نیز خواهد نمود.  

- از آنجایی که تربیت اجتماعی مطلوب و سازگاری با گروه های اجتماعی در تنهایی و بدون فراهم شدن فرصت های مناسب صورت نمی گیرد، این فرصت ها هر قدر زودتر برای کودک فراهم گردد رشد اجتماعی او سهل تر خواهد شد از این رو جدا شدن کودک از محیط کوچک خانه، روی آوردن به محیط وسیعی است که هسته مرکزی آن را گروه همبازیها و همسالان تشکیل می دهند. بخصوص که با ورود به این دنیای جدید بر دامنه مراودات و آزادی کودک افزوده می شود. لذا کودک را پیش از ورود به دبستان، به منظور کسب و توسعه سازگاری اجتماعی به کودکستانها بفرستید.  

- با توجه به کوچک بودن محیط خانواده و محدودیت های آموزشی و پرورشی و از طرفی گستردگی برنامه های آموزشی و پرورشی در مراکز پیش دبستانی لازم است که والدین در جهت تقویت و رشد شخصیتی و مستحکم نمودن پایه آموزشی فرزند خود در امر آموزش و پرورش تلاش نمایند.  

- اغلب بدخلقی ها، لجاجت ها، عصبانیت ها و پرخاشگری های نوجوانان تظاهر معناداری از محرومیت ها، محدودیت ها، فشارها و تنبیه گری های اعمال شده نسبت به ایشان در دوران کودکی است. به همین دلیل شناخت ویژگی ها و نیازهای اساسی کودکان پیش دبستانی و تلاش مستمر برای حسن تامین آنها با مهربانی، صمیمیت، خوشرویی و صبوری از برجسته ترین اصول در تدوین برنامه های پرورشی کودکان پیش دبستانی است. زیرا کودک کنجکاو در این دوره اشتیاق فراوان و ذهن آماده ای با بالاترین ظرفیت برای یادگیری دارد. بنابراین، چنانچه ویژگی های کودک را به خوبی بشناسیم، فرصت های زیادی برای فراهم آوردن تعاملی خلاق و پویا با او در جهت یادگیری خواهیم یافت.  

- با در نظر گرفتن مهم ترین ویژگی های روان شناختی کودکان پیش دبستانی و نیازهای اساسی آنان و با توجه به اهمیت نقش حیاتی مربی در این دوره، شایسته آن است که در تدوین اهداف پرورشی و شکوفا سازی توانمندی های بالقوه این کودکان، ضمن بهره مندی از وجود مربیانی آشنا به مبانی روان شناختی تعلیم و تربیت، عارف به ویژگی های فطری و طبیعی کودکان، برخوردار از صبوری و خوشرویی، محبت و مهربانی، صمیمیت و خوش زبانی، بصیرت و آینده نگری و تعهد و تقواپیشگی بیشترین ارزش برای پرورش و هدایت حس کنجکاوی و تقویت مهارت ها، استعدادها و توانمندی های بالقوه کودکان در جهت توسعه رفتارهای کنجکاوانه، هوشمندانه و عاقلانه آنان قایل شد.  

- در نظر گرفتن مواردی مثل: بازی الگوبرداری و همانندسازی و علاقه کودکان به شادی و شعر و کلام آهنگین در برنامه ریزی آموزشی در مقطع پیش دبستان، از اهمیت اساسی برخوردار است و بدون آن نمی توان به موفقیت رسید.  

- بهترین فرصت برای شناخت و درک سوالات کودک و جهت دادن به توانایی و تفکر خلاق او در کاربرد روش علمی و بنیان نهادن بینش علمی، مشاهده دقیق او در طی فعالیت های روزانه است. 

- بهتر است آموزش را براساس فعالیت های خودجوش کودک و سوالات برگرفته از آن آغاز کنیم و آموزش های بعدی را بربنیانی قوی و استوار بنا کنیم.  

- محتوا و برنامه هایی برای آموزش کودکان پیش دبستانی از طریق متخصصان یا با مشارکت متخصصان، ارایه دهیم.  - با اطلاع رسانی گسترده و جامع از طرق مختلف، والدین را به اهمیت و اساسی بودن دوره پیش دبستانی آگاه کنیم.  

- آموزش و پرورش با برنامه ریزی دقیق باید دوره پیش دبستانی را رایگان و جزء دوره دبستانی وگذراندن آن را ضرورتی برای ورود به پایه اول ابتدایی طراحی کند.  

- درروش های تربیت دینی کودکان پیش دبستانی، با توجه به این که موفقیت چندانی در این زمینه حاصل نکرده ایم، تجدید نظر گردد.