تحول در آموزش و پرورش، ریشه تحولات عظیم در جامعه می‌شود!

خداوند هیچ قومی را دگرگون نمی سازد، مگر آنکه آنان در خود تغییری بدهند. (1)تغییر، خلاقیت و نوآوری همواره ناگهانی و بدون هرگونه سابقه ای اتفاق نمی افتد، بلکه در اغلب موارد جهت گیری های اصلاحی به تدریج موجب تغییر و تحول در فعالیت، محصول و فرایند یا ابزار تولید می شود و در نهایت به تبلور خلاقیت و نوآوری می انجامد. اما گاه در مسیر تتبع و تحقیق در یک زمینه انسان به نوآوری هایی دست می یابد که بدون برنامه قبلی و به صورت کاملا اتفاقی بوده است، در این زمینه آنچه می تواند اصلاح و بهبود امور راجهت و سرعت بخشد و به خلاقیت و نوآوری بینجامد، چگونگی مدیریت خلاقیت و نوآوری است.

به قول آقای اوهینو (مدیر شرکت خودروسازی تویوتا) ایده های خلاق و نو در فضاهای واحد وجود دارد؛ ولی این مدیریت است که باید نشان دهد تا چه حد صیاد خوبی برای صید آنها می باشد. مسیله اصلی نحوه فراهم آوردن شرایط مساعد برای تبلور اندیشه، هدایت آن به سوی نیازها و بهره گیری از آن است. با این توصیف، مدیرعلاوه بر وظایف معمول هدف گذاری، برنامه ریزی، سازماندهی، کنترل و نظارت، وظیفه مهم ایجاد و تقویت محیط مناسب برای ظهور ایده های خلاق را نیز برعهده دارد که می توان این وظیفه اخیر را محور اساسی سایر وظایف مدیریت برشمرد.

مدیر یک سازمان در ایجاد شرایط مساعد باید هم عوامل برانگیزاننده و هم عوامل بازدارنده ظهور اندیشه های خلاق را موردتوجه قرار دهد. تهیه وسایل و تجهیزات لازم برای آزمون اندیشه ها، ایجاد فضایی که در آن افراد به خلاقیت و نوآوری تشویق شوند و پیش بینی بودجه و اعتبار لازم برای به کارگیری اندیشه های جدید از جمله شرایطی هستند که می توانند زمینه ظهور و به کارگیری اندیشه های مبتکرانه اعضای سازمانی را فراهم سازند.

یکی از ویژی های قابل ذکرمدیریت در جهت بهره گیری از اندیشه های کارکنان، باور وی به توانایی کارکنان در این زمینه است. مدیر باید باور داشته باشد که اعضای سازمان قادر هستند با افکار و اندیشه های خود سازمان را در مراحل مختلف یاری دهند. اگر مدیر به این باور برسد، سایر شرایط موردنیاز فراهم خواهد شد. مدیری که به استعدادهای خدادادی اعضای سازمان اعتماد می کند، جرات و جسارت تغییر و تحول در فعالیت های سازمانی را با اتکا به منابع یاد شده به دست می آورد و همین موجب ایجاد بستر مناسب برای ظهور اندیشه ها و به کارگیری آنها در محیط سازمانی خواهد شد.

● تعریف نوآوری و تغییر و فناوری

1) تعریف نوآوری؛ فرایند نوآوری به هر نوع فرایند فکری گفته می شود که مسیله را به طریق مفید حل نماید.(2)

2) تعریف تغییر؛ تغییر ایجاد هر چیزی است که با گذشته تفاوت داشته باشد؛ از این رو برخی معتقدند که تمامی نوآوری ها منعکس کننده یک تغییرند، ولی تمامی تغییرها، نوآوری نیستند.(3)

3) تعریف فناوری؛ فناوری به مجموعه ای از روش ها، رویه ها، ابزار و تجهیزاتی اطلاق می گردد که به وسیله آن محصولی ساخته یا خدماتی عرضه می شود.(4)

● تغییر و نوآوری در سازمان و مدیریت آموزش و پرورش

در شرایط کنونی وزارت آموزش و پرورش با توجه به گستردگی و نقش زیربنایی آن مسیولیت اصلی روال بخشیدن به خلاقیت و نوآوری در جامعه را به عهده دارد. البته انجام این مهم در گرو اعمال تغییر و تحول اساسی در رسالت و ساختار سازمانی آموزش و پرورش است.در سال 1984 هنگامی که آقای دولان فابیوس نخست وزیر جوان فرانسه به صدارت رسید، در یک مطالعه مقایسه ای به سرعت متوجه شد که فرانسه از نظر پیشرفت علم و تکنولوژی در حال عقب ماندن است. او طی مطالعه ای که درباره علل پیشرفت سایر کشورها به عمل آورد، متوجه نقش مهم آموزش و پرورش گردید و بدین منظور ابتدا سازمان و مدیریت آموزش و پرورش را متحول نمود و سپس اقدام به تحول در سایر سازمان ها کرد. استدلال او این بود که ابتدا باید سازمانی که تحول و پویایی را در وجود نسل های آینده تزریق می نماید، متحول شود تا جامعه آمادگی لازم را برای تحول به دست آورد. این اقدام نقطه عطفی در تحولات نوین فرانسه گردید.

پس ابتدا باید بستر مناسب را برای تبلور خلاقیت و نوآوری در سازمان و مدیریت آموزش و پرورش ایجاد کرد تا بتوان خلاقیت و نوآوری را در جامعه براساس عوامل مذکور شکوفا و هدایت نمود. برای نیل به این منظور ایجاد فضای مناسب در محیط های آموزشی الزامی است. نخستین گام جهت ایجاد فضای مناسب برای ظهور خلاقیت و نوآوری در نظام آموزشی، دور کردن سازمان و مدیریت آموزش و پرورش از مدیریت متمرکز (دستوری) است. بررسی ها نشان داده که تمرکز شدید مانع بروز خلاقیت و نوآوری در محیط های سازمانی می شود.

از آنجا که اصلاح و بهبود امور، مبنای بروز خلاقیت و نوآوری است، علاوه بر میل به عدم تمرکز در فعالیت های سازمان، نیروی انسانی نیز به ضرورت باید به سوی انواع روش های اصلاح و بهبود هدایت شود. این روش ها به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند؛

1) روش تحقیق و توسعه:

در این روش سازمان با توسل به محققان برجسته علمی و فراهم آوردن امکانات پژوهشی لازم عده ای را بسیج می کند تا از سطح بالا به مسایل و فعالیت های سازمان نگاه کنند و نظریات و جهت گیری های پیشنهادی را ارایه دهند تا پس از بررسی و آزمایش و در صورت به نتیجه رسیدن، آنها را پیاده نمایند. به همین جهت این روش توانایی علمی و پژوهشی بالایی می طلبد.

2) روش سیستم پیشنهادها:

در این روش پیشنهادهای مختلف از کلیه کارکنان دریافت می شود و بنابر ماهیت و شرایط سازمان مورد استفاده قرار می گیرند.

در این بخش می توان برحسب پیشنهاد افراد، امکان اصلاح امور را با توجه به ضوابط به خود آنها واگذار کرد؛ به صورتی که اجازه یابند نظریات اصلاحی خود را در ابعاد مختلف سازمان پیاده کنند. علاوه بر این، تغییر و نوآوری در سازمان و مدیریت آموزش و پرورش زمانی تحقق می یابد که سه عامل ساختار سازمانی، ضوابط و اصول حاکم بر سازمان و مدیریت ضمن هماهنگی کامل با هم، هریک به طور جداگانه نیز از ماهیتی پویا برخوردار باشند. با اعمال این شیوه ها به نظر می رسد فضای لازم جهت ظهور اندیشه ها و همچنین به کارگیری آنها در سازمان های آموزشی فراهم گردد.