زن در آیین هندو

هندوستان شبه جزیره ی عظیمی در جنوب آسیاست که جبال بلند هیمالیا سراسر شمال آن را فرا گرفته است. هند در ایران و منابع عربی و ترکی و India در منابع یونانی و غربی، هر دو در اصل از hi(n)du در فارسی باستان است. هندوستان با بیش از یک میلیارد جمعیت، دموکرات ترین کشور جهان است. هم چنین هندوستان به سرزمین اسرار و ادیان معروف است و از هزاران سال پیش تا ام روز از معتقدات خرافی ابتدایی تا بزرگ ترین عقاید و ادیان توحیدی در این سرزمین عجایب به ظهور پیوسته اند. آیین هندو از سال هزار و پانصد ق.م. وجود داشته و طی این مدت طولانی با جذب افکار و عقاید مختلف به تکوین و تکمیل خود ادامه داده است.

● کلیات آیین هندو

آیین هندو در قدیم دین برهمایی خوانده می شد که به برهما خدای هندوان اشاره می کرد. این آیین گونه یی از فرهنگ و آداب و سنن اجتماعی ست که با تهذیب نفس و ریاضت هم راه شد. آیین هندوییسم به سه دوره تقسیم می شود:

1) دوره ی ودایی: این مشترک بین ایرانیان و اقوام مهاجر هند است که جزء آریاییان بوده اند. ودا به معنی دانستن است.

2) برهمن: برهمن یک مکتب فلسفی نیست، اگر چه بانیان آیین برهمنی بر آن بوده اند تا در صدد کشف پیدایش عالم بر آیند، اما در وادی حیرت مانده و نتوانسته اند پاسخی بر سؤالات خود پیدا کنند. آیین برهمن تحریف حقیقت ودایی ست از سوی برخی روحانیون ودایی و در آن مراسم عبادی توسعه و گسترش یافت، بی آن که حقیقتی برای آن یافت شود.

3) هندو: مرحله ی بعدی آیین ودایی هندوییسم است. آغاز این دوره از قرن هشت میلادی ست. هندوییسم معتقد به مجموعه یی از عقاید متضاد است که می توان به وحدت وجود، تعدد خدایان و توحید اشاره کرد.

کتاب های مقدس هندوها عبارت است از: ودا، برهمنا، اوپانیشاد، و متون پورانا. از عمومی ترین خدایان آیین هندو می توان به شیوا (خدای تخریب و توحید) و ویشنو (خدای محافظ جهان) اشاره کرد.

در خانواده های سنتی هندو و طبق آیین مقدس، زنی که بیوه می شد باید موهایش را می تراشید و ساری سفید بر تن می کرد و زیورآلات اش را، مثل گوش واره، النگو، حلقه های انگشت پا و خال قرمز پیشانی اش، که نماد نیک بختی (شوبا) محسوب می شد، از خود دور می کرد. زن پس از فوت شوهرش به پسران خود وابسته بود و حضور بیوه زن در مجلس و جشن ها نامبارک تلقی می شد ...

● زن در هند

خانواده ی هندو نوعا مبتنی بر اصل پدرشاهی بود و در آن، پدر بر هم سر، فرزندان، برده گان اش سلطه ی کامل داشت. زن موجودی بود دوست داشتنی، اما پست. بنا بر یک افسانه ی هندو، در آغاز که توشتری، صنعت گر آسمانی، خواست به آفرینش زن بپردازد، دریافت که هر چه مصالح داشته در ساختن مرد به کار برده، و از عناصر جامد چیزی برای اش نمانده است، برای حل این دشواری، زن را با آمیزه یی از خرده ریزها و مانده های آفرینش شکل بخشید.

قانون نامه ی مانو با عباراتی از زن نام می برد که یادآور دوره ی اولیه ی الاهیات مسیحی ست: سرچشمه ی ننگ زن است، سرچشمه ی ستیز زن است، سرچشمه ی زیرین زن است، پس باید از زن پرهیز کرد. هم چنین زن در تمام عمر باید تحت قیمومیت کسی باشد، نخست پدر، سپس شوهر و سرانجام هم پسرش.

زن شوهرش را با فروتنی آقا ، سرور و حتا خدای من خطاب می کرد. در میان مردم چند قدم پشت سر شوهرش راه می رفت، پس از آن که دیگران غذایشان را خوردند، او پس مانده ی شوهر و پسران اش را می خورد.

زنان هند مثل خواهران شان در اروپا و آمریکای پیش از زمان ما، تنها در صورتی از آموزش برخوردار می شدند که یا بانویی بزرگ زاده و اصیل باشند یا روسپی معابد. سوادآموزی نه تنها موجب افزایش قدرت او در برابر مرد نمی شد، که از جذابیت او هم می کاست. شوهر می توانست زن اش را به دلیل آلوده دامنی طلاق دهد، اما زن نمی توانست به هیچ علتی از شوهر خود طلاق بگیرد. زن اگر شراب می نوشید یا بیمار و سرکش و پرخاش گر می شد، در این صورت مرد می توانست (بی آن که او را طلاق دهد) زن دیگری بگیرد.

در خانواده های سنتی هندو و طبق آیین مقدس، زنی که بیوه می شد باید موهایش را می تراشید و ساری سفید بر تن می کرد و زیورآلات اش را، مثل گوش واره، النگو، حلقه های انگشت پا و خال قرمز پیشانی اش، که نماد نیک بختی (شوبا) محسوب می شد، از خود دور می کرد. زن پس از فوت شوهرش به پسران خود وابسته بود و حضور بیوه زن در مجلس و جشن ها نامبارک تلقی می شد، البته هنوز هم کسانی پیدا می شوند که طرف دار چنین سنتی هستند. طبق رسم نیوگا زن بیوه می توانست با برادر شوهر سابق اش ازدواج کند، البته در اوایل قرن اخیر میلادی این رسم منسوخ گردید. اگرچه ام روزه یک بیوه ی هندی می تواند ازدواج کند، اما به دلایلی نظیر حفظ شأن خانواده گی و نامقبولی جامعه، کم تر بیوه یی تمایل به ازدواج دارد.

در کل، فردیت زن در وجود شوهرش مستهلک شده است و او بدون شوهرش وجود مستقلی ندارد. زن با باردار شدن هویت بزرگ سالان را پیدا می کند و نگرانی او مبنی بر عقیم بودن از بین می رود.

● ساتی

شاید منفورترین نکته یی که در آیین هندو دیده می شود ساتی ست. ساتی یا زن پاک دامن بدین معنی ست که زن بعد از مرگ شوهر باید داوطلبانه خود را داخل هیزم و آتشی که فراهم شده می انداخت. این امر ابتدا در وداها نبوده و بعدها اضافه شده و بعد مدتی سمبلیک شده طوری که زن می رود و در کنار جنازه ی شوهرش می خوابد و آرام بلند می شود. زنانی که این کار را می کردند قدیسه می شدند. در واقع، اوج تقوا بود که زن چنین کاری کند.

در مراسم جاهار که با ساتی متفاوت بود و بیش تر میان زنان بیوه ی طبقه ی راچپوتی ، طبقه ی سلح شوران، رایج بوده است، زنان بیوه دسته جمعی خود را می سوزانند تا عفت خود را حفظ کرده تا تسلیم موگل های مهاجم نشوند.

● زن در کتاب های قانون

زنان در کتاب های قانون نازل ترین شأن شخصیتی و اجتماعی را دارند و از حضور در فعالیت های اجتماعی و مذهبی محروم شده اند. زنان از نظر قانون ناخالص اند و با ازدواج مجاز می شوند تا آیین مذهبی را توسط گورو فرا گیرند. در این دوره، خدمت به شوهر هم تراز یادگیری آیین دینی ست. زنان در به جای آوردن آیین دینی تابع شوهرشان هستند. هم چنین در آیین هندو اساسا ارث وجود ندارد و زن ها ارث نمی برند. در قانون نامه ی مانو آمده است که سه کس سزاوار داشتن مال و منال نیستند: هم سر، پسر، برده.

● زن در هندوییسم مدرن

در قرن نوزده مسایل مربوط به زنان و جای گاه آن ها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و مواردی چون ازدواج کودکان، بچه کشی، چند هم سری، ازدواج بیوه ها، حقوق مالکیت زنان و رسوم ناعادلانه ی اجتماعی مثل ساتی مورد بازبینی قرار گرفت. اصلاح طلبان برای به بود وضعیت زنان از مسأله ی ساتی گرفته تا حقوق مالکیت زحمات زیادی کشیدند. به عنوان مثال، راجا راموهان (1833- 1772)، بنیان گذار نهضت براهوما ساماج، در منسوخ کردن رسم ساتی و دیگر حقوق زنان نقش به سزایی ایفا کرد. ایشوار چاندرا (1891- 1820) هم راه جمعی دیگر برای اجازه ی ازدواج مجدد بیوه ها آن قدر پافشاری کردند که سرانجام سال 1856 قانون ازدواج بیوه ها رسما به تصویب رسید. با این همه، باز شاهد تبعیض و نابرابری در تمامی عرصه ها در هند هستیم.