مردان نه فقط جزیی از مشکل، بلکه بخشی از راه حل هم هستند

مردهای فمینیست مردانی اند که به این نظر رسیده اند که تنها در جامعه ای که زنها در آن آزاد هستند، مردها نیز به آزادی می رسند و شخصیت بهنجاری دارند .

اگر مردها بخش بزرگی از مشکل هستند، باید بخشی از راه حل هم باشند. ما باید به وجود مردانی که در جنبش برابری زنان کار می کنند، باور داشته باشیم. این سخن یک مرد فمینیست ایرانی است. "مرد فمینیست" چه مقوله ای است؟

مردهای فمینیست در ایران زیاد نیستند، ولی ایده هایشان در جامعه رو به رشد است، به ویژه در میان جوانترها. آنان هم مثل زنان فمینیست لزوما نظر واحدی در مورد "مسیله ی زن"، منشأ آن و وضعیت کنونی و آینده آن ندارند، اما همه آنان یک مشکل واحد دارند: اینکه نرینگی سنتی آنها را متهم می کند که ضعیف، نادان، ترسو و "نامرد" هستند.

● مردسالاری، تنبل، ترسو!

مردان فمینیست می گویند: برعکس! در واقع مردی که سالاریش به نظام سرکوبگر مردسالاری برمی گردد، ضعیف، نادان و از همه مهمتر ترسو است، چون شجاعت پذیرش یک حق انسانی را برای جنس مخالف ندارد، چون از آزادی و استقلال فکری ومالی زن می ترسد، چون نمی داند اگر زن امکان رشد پیدا کند، آیا قادر به رقابت با اوخواهد بود یا نه. مرد مفتخر به نرینگی مردسالارانه اش از یک چیز دیگر هم می ترسد: از آزادی زن برای تصمیم گیری درمورد خودش، برای جسم و روح اش، از اینکه زن دیگر ملک او نباشد.

فمینسیت های مرد می گویند نرینگی سنتی ترس اش را پس زوربازویش پنهان می کند، پس زورگویی اش، و ضعفهایش را پس خشونت اش! و پشت اش هم به قوانینی گرم است که زن را به سلطه او درآورده اند!

مردهای فمینیست می پرسند: آیا در جامعه ای که زنها آزاد نباشند، مردها آزادند؟ آیا در کنار زنی افسرده می شود خوشحال بود؟ آیا با دختری که در این دوره زمانه هیچ تجربه ای با مرد نداشته، می شود از خیلی چیزها حرف زد؟ و یا از زنی که تجربه داشته، اما بخاطر ترس از کتک و آبروریزی، گذشته اش را از مرد پنهان می کند، می شود انتظار همفکری و همسری داشت؟ اصلا همسر یعنی چه؟

با زنی که نیازهای روحی و جسمی اش سرکوفت خورده، چطور می شود از زندگی لذت برد؟ مادری که دچار افسردگی روحی است، کدام فرزند شاداب را تربیت می کند؟ مردهای فمینیست می گویند ما بخاطر زنها نیست که فمینیست شده ایم!

● آزادی در گرو آزادی هر دو جنس است

پای صحبت مردهای فمینیست ایران نشستیم. مردهایی از نسل جوان که از فمینیست بودن "شرم" ندارند.

فعالان مذکر جنبش زنان می گویند ما فمینیست هستیم چون در جامعه ای که زنها در موقعیت فرودست هستند، مردها نمی توانند آزاد باشند. آنچه مردها از آن برخوردارند تنها توهم آزادی ست. به نظر کاوه مظفری در چنین مناسباتی مردها اسیر نگاهی هستند که آنان را آزاد نشان می دهد. او می گوید:

"نمی شود جامعه ای وجود داشته باشد که در آن برابری بین دو جنس، بین دو قشر و بین دو طبقه وجود نداشته باشد و آن طبقه ای که فرادست است ازآزادی برخوردار باشد. آن آزادی، یک آزادی صوری ست، واقعی نیست. در ظاهر آنها آزادند که دیگری را استثمار کنند. آنها آزادند که به بقیه خشونت بورزند. مردها آزادند که زنان شان را ملک خودشان بدانند. اما از آزادی واقعی، آن چیزی که انسانیت معنا می دهد، برخوردار نیستند. آزادی واقعی، آزادی معطوف به ساختن جامعه است. آزادی ای که جامعه را برابرتر می کند، آزادی ای که جامعه را خلق می کند."

● فمینیسم، خواست عدالت و انصاف است

محسن مالجو دانشجوی رشته مطالعات زنان معقتد است که نمی شود از حقوق برابر انسانها حرف زد، در حالی که در خانواده هایی زندگی می کنیم که استثمار را از دوران کودکی به فرد یاد می دهند، آن هم در صمیمانه ترین روابط، روابط زن و شوهر، رابطه ی برادر و خواهر.

او می گوید: "این فقط مشکل زنها نیست، مطمینا مشکل مردها هم هست. وقتی مردها به مسایل زنان می پردازند نه می خواهند به آنها ترحم کنند، نه چاپلوسی. او به هم جنسان خود اطمینان می دهد که فمینسیت های مرد هیچ عیب و ایراد فیزیکی هم ندارند. آنها فقط در آرزوی جامعه ای هستند که در آن عدالت و انصاف باشد."

به نظر محسن مالجو تفکری که از نابرابری دیه و ارث، از نابرابری در کار و امکان آموزش میان زن و مرد دفاع می کند، نگاهی که از سهمیه بندی جنسیتی صحبت می کند یا باعث تداوم سقف شیشه ای می شود، نمی تواند واقعا به عدالت اعتقادی داشته باشد. آیا نابرابری ناشی از یک تقسیم کار عادلانه است؟ مالجو قاطعانه می گوید: "چنین چیزی دروغ است، یک توهم است."

مالجو روی موضوع خدمت اجباری دست می گذارد. "یک درد مشترک بین آقایان مسیله ی سربازی یا نظام وظیفه است، که در واقع توفیق اجباری است که آقایان دارند. خب من فکر می کنم این برآمده از تفکری ست که در آن سالاری اعمال می شود ، برای سالاربودن، قدرت بیشتر به دست آوردن. حالا کی باید برود سربازی؟ مردها! چرا مردها باید بروند سربازی؟ چون کلیشه هایی هست مبنی بر این که مردها قوی اند، مردها خشن اند، مردها جنگ طلب اند."

ولی او نه می خواهد جنگ کند، نه می خواهد سربازی برود و تفنگ دست بگیرد.

● تفاوت نگاه مردها به مسیله فمینیسم

مردهایی که از مبارزات زنان برای رسیدن به حقوق برابر حمایت می کنند، همه با یک نگاه و از یک نقطه نسبت به آزادی زن حرکت نمی کنند. برخی مردها ضرر محرومیت زن را در یک کفه و "سود" آنرا در کفه دیگر می گذارند و به این نتیجه می رسند که "واقعا چه اشکالی دارد زنها هم آزاد باشند و مثلا زن هم حق طلاق داشته باشند تا مهریه سنگین طلب نکند" و این قبیل استدلال ها. در مقابل این گونه دفاع از آزادی زن، مردهای فمینیستی هم هستند که می گویند "من طرفدار فمینیست ها نیستم"، "خودم فمینسیت هستم" و ترسی هم ندارم که بخاطرش تحقیر شوم و در نگاه سنتی اصلا از "مردی" ساقط شوم، چون:

"چیزهایی هم هست به نام انسانیت و عدالت که باید برای همه باشد!" این گفته علی حسین نیا فعال حقوق زنان و عضو کمپین ضد سهمیه بندی جنسیتی در دانشگاه ها است. او می افزاید: "دو نوع رویکرد من دیده ام. هر دو رویکرد هم مبنی بر سودی برای مردها هم هست. یعنی دستیابی به حقوق برابر برای زنها و مردها، یکجوری باید در نهایت برای مردها هم سودی داشته باشد تا بتوانند هم آنها را آگاه، و هم آنها را وارد این جنبش بکنند. مثلا در مورد بحث حق دیه یا مثلا حق طلاق. مثلا همین دوستان اصلاح طلب ما خواهند گفت اگر زنها وارد اجتماع بشوند، در عرصه های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی فعال بشوند، در نهایت باعث می شود که توسعه کشور بهتر بشود و بهبود پیدا بکند. این جوابها، جوابهایی کاملا درست است..." ولی

▪ علی حسین نیا یک ولی در برابر این استدلال می گذارد و می گوید:

"من سیاستمدار نیستم. من نمی خواهم از توی صندوق ها رأی بیاورم. آن چیزی که من دنبالش هستم و به آن فکر می کنم جواب بسیار ساده ای ست که من حداقل همیشه دنبال آن بوده ام، و آن انگیزه ی برابری طلبی و آن انگیزه ی عدالتخواهی و آن اصالت وجود و اصالت انسان است که در نهایت همیشه برای من مدنظر است."

ممکن است از اینکه کسانی آزادی و برابری زن را حسابگرانه می پذیرند، راضی نباشیم، با این حال این راهم در نظر بگیریم که در جامعه ای چون ایران بایستی از هر حمایت مردانه بشدت استقبال کرد. حتی اگر مردسالاری با منطق و دو، دوتا، چهارتا، زیر علامت سؤال کشیده شود، بازهم باید خرسند بود.

● موقعیت برتر، توهمی مردانه

در جامعه مرد سالار هر مردی بدون آنکه خود بداند یا بخواهد، درگیر در یک رقابت حاد است: رقابت با دیگر مردها برای آنکه نشان دهد قویتر است، خشن تر است، و سلطه جو تر!

مرد آزاد است از خانه خارج شود، کار کند، پول درآورد، مسیولیت های سنگین تقبل کند. مرد، نان آور خانواده می شود. کاوه مظفری این مرد را به ماشینی تشبیه می کند که هر روز صبح سر ساعت معین از خواب بیدار می شود، به کارخانه می رود، به محل کسب درآمد و وظیفه اش درآمدزایی برای بازتولید خانواده است. او می گوید: "همان مرد می آید خانه و تمام این فشارهایی که از سوی جامعه به او آمده، می خواهد بر زنش تحمیل کند.

این تفکیک خانه داری و کار در کارخانه یک تفکیک قدیمی نیست. ممکن است خیلی ها بگویند، نه الان هم زنها در عرصه ی عمومی کار می کنند، اما هنوز کار خانه باز روی دوش زن است، حتا اگر یک زن و مرد باهم کار بکنند. و از آنطرف هم وقتی این خانواده وضع مالی اش بد می شود، موقع اجاره خانه دادن می شود، و در واقع موقعی که فشار مالی به خانه می آید، آنموقع نگاه به گرده ی مرد است و از مرد خواسته می شود که خانه را سامان ببخشد. وقتی خانواده ای در فقر بسر می برد، از مرد خواسته می شود. این نتیجه ی همین نابرابری ست برای مرد. در ظاهر است که به نظر می رسد مردها در موقعیت بهتری قرار دارند."

اما این فشار به همین جا خلاصه نمی شود. این مرد نه با همسرش ارتباط عاطفی و انسانی صحیح می تواند برقرار کند و نه با فرزندانش. او فقط خستگی اش را به خانه می آورد تا همه آن چه که ناخوشایند بوده، خشونتی که بیرون از خانه تحمل کرده، برسر خانواده اش آوار کند.

به مرد در نظام مردسالاری آموزش داده شده که مالک زن و فرزندش است. این تملک اما انرژی جسمی و روانی مرد را در تمام زندگی اش بخود مشغول می کند و برای یک توهم به هدر می دهد.

▪ کاوه مظفری می گوید:

" تملک حتا برای اشیاء سخت است، چه برسد به انسانها. تملک یک انسان کار راحتی نیست. وقتی یک مرد تصور می کند که مالک زنش است، که زن ناموس اوست. این فشاری بر ذهن اوست و تمام ذهنش را دچار توهم و دچار آسیب می کند که آیا الان ناموس من به خطر نیفتاده است؟ آیا الان من غیرتم خدشه دار نشده؟"

غیرت، تعصب و نگاه سلطه جو بر زن شالوده خانواده را سست می کند. این سلطه جویی فقط به حفظ تملک بر زن خلاصه نمی شود. اگر زن مایملک اوست، پس می تواند به اراده خود بر این مایملک بیافزاید یا از شر آن خلاص شود!

محسن مالجو می گوید ما ازیک طرف از خانواده صحبت می کنیم، از خانواده ی مقدس. اما در کنارش مسیله ی صیغه و چند همسری را مطرح می کنیم. در واقع ما داریم جواز خیانت را در خانواده ها صادر می کنیم و این جواز خیانت باعث هزاران آسیب در درون خانواده می شود.

او که در زمینه "تجاوز به محارم" پژوهش کرده اضافه می کند:

"من در رابطه با تجاوز به محارم در داخل ایران تحقیق کردم. و این فرضیه من کاملا تایید شد که یکی از دلایل تجاوزهای پدر به دختر بیشتر مسیله ی همان ولایت است، مسیله ی قدرت مالکیت پدر، مسیله ی ریاست پدر و این که پدر هر کاری می تواند با دخترش بعنوان این که تحت تملک اش هست انجام بدهد."

▪ آمدن زنها به صحنه = تنگ شدن عرصه برای مردها؟

▪ آیا باز شدن فضای درس و کار و فعالیت، قلمرو مردان را تنگ می کند؟

▪ آیا دخترها جای پسرها را در دانشگاه ها تنگ کرده اند؟

▪ آیا اگر جلوی آنها را بگیریم، به معنای آن است به به پسرها شانس بیشتری داده ایم؟

▪ اما شانسی که با زور بدست آمده، به چه درد می خورد؟

▪ آیا زنها موقعیت های خوب را در بازار کار از چنگ مردها درمی آورند؟

▪ اگر آری، چرا باید به زور بخواهیم آنها را از صحنه خارج کنیم؟

▪ چرا نباید وارد رقابتی عادلانه و مساوی با آنها شویم؟

▪ چرا باید از کمترین پیشرفت دخترها هم دچار هراس شویم؟

علی حسین نیا عضو کمپین ضد سهمیه بندی جنسیتی در دانشگاه ها می گوید:

"سهمیه بندی جنسیتی نباید انجام بشود، برای این که همه حق دارند تحصیل بکنند. این خیلی راحت است. دختری که پشت کنکور ایستاده و دارد درس می خواند و اینهمه زحمت کشیده، باید یک وضع برابر، یک رقابت برابر برایش وجود داشته باشد. نباید او با رتبه ی 2هزار بنشیند سرکلاسی که یک پسر با رتبه ی 4هزار می آید می نشیند. این جوابهای بسیار زیادی برایش وجود دارد.

ببینید، مثلا اگر این اتفاق بیفتد و سهمیه بندی جنسیتی را اجرا بکنند، که دارند اجرا هم می کنند، خب یکی از چیزهای خیلی خیلی ساده اش این است که سطح علمی دانشگاه به شدت می آید پایین. یعنی دقیقا وقتی ما نگاه کردیم و تحقیق که داشتیم می کردیم سر یک کلاسی بودم که رتبه ی پسرها و دخترها تقریبا 1500 تا 2000 با همدیگر متفاوت بود. حداقل من اگر دانشجو باشم، دلم نمی خواهد سر آن کلاس بنشینم. این که مثلا من کنار دختری باشم که رتبه اش 2هزارتا از من بهتر است."

● مردها کم، کم دارند چیزهایی یاد می گیرند

وقتی صحبت از نگاه های متفاوت در برخورد با دفاع از حقوق زن می شود، یکی از کلیدی ترین مسایل نگاه مردها به آزادی جنسیتی زن است. مرد جوان ایرانی دارد به آهستگی یاد می گیرد که با دوست دخترش رابطه ای دیگر برقرار کند. یاد می گیرد که بعد از دوستی و نزدیکی با ده ها دختر، برای ازدواج به سراغ دختری که رویش را آفتاب و مهتاب ندیده نرود.

دارد این را می فهمد که این دختر "آفتاب ندیده" توهم است، دل خوش کنک است. که بهتر است بجای کلاه گذاشتن سر خود، حق انسانی زن را بپذیرد، تا همسر آینده اش با "ده بخیه" سرش را کلاه نگذارد! مرد جوان ایرانی دارد یاد می گیرد از حق خواهرش هم مثل حق خودش در خانواده دفاع کند. اگر او آزاد است دوست دختر داشته باشد، خواهرش هم آزاد است پسری را برای دوستی انتخاب کند.

▪ علی حسن نیا می گوید:

" ما برای تغییر قوانین باید بجنگیم ولی نباید بقیه ی چیزها را فراموش کنیم و تصور کنیم بقیه چیزها با تغییر قوانین درست می شود، اینجوری نیست. به نظر من آن آگاهی که یک زن نسبت به جنسیت خودش باید داشته باشد، اگر به وجود بیاید، آن شکل وارگی اش از بین می رود و این آگاهی را کسب می کند که حالا بتواند برود درخواست بکند و خودش بگوید که این حق من را باید بدهید و دیگر کسی نمی تواند جلوش را بگیرد این چیزی بسیار بسیار مهم تر است از حتا مثلا همان بحث سهمیه بندی جنسیتی یا تغییر قوانین ریز مثل دیه و اینها. و به نظر من تلاش اول باید در این زمینه باشد که زنان نسبت به آزادی خودشان، نسبت به اصالت خودشان آگاه بشوند و وقتی این اتفاق بیفتد، مسلما بقیه چیزها خودشان به دست می آیند."

مردهای فمینیست ترجیح می دهند زنهای اطرافشان، همسر، همکلاس، دوست دختر، همسایه... اینقدر آگاهی داشته باشد که بتوانند به گفته علی حسین نیا:

"تو را هم به پیشرفت برساند، به تو حتا آموزش بدهد تو زندگی، این خیلی خیلی تاثیر مثبتی دارد تا این که کسی باشد که آفتاب و مهتاب را ندیده باشد و در خانه نشسته باشد."

▪ و محسن مالجو اضافه می کند:

"وقتی بحث صیغه می شود، وقتی بحث طرح امنیت اجتماعی می شود، وقتی بحث حجاب زن می شود این توهین به مردها هم هست. خیلی از این بی احترامی ها نه فقط نسبت به زنهاست، نسبت به مردها است. مگر من با غریزه ام زندگی می کنم، مگر من شعور انسانی ندارم. اینها مستقیما توهین به مردهاست. و من فکر می کنم اگر یک کمی آدمها باهوش باشند، می بینند که فقط لبه ی تیز این پیکان فقط به سمت زنها نیست."

● اندر مشکلات مرد فمینیست بودن

مردهای فمینیست تجربه سختی در جامعه سنتی ایران می کنند، تجربه ای که تنها به برخوردهای تحقیر آمیز دوستان و آشنایان گرفتار سنت محدود نمی شود. بسیاری زن ها هم آنها را باور ندارند و به دیده شک نگاه می کنند. محسن مالجو خطاب به زنها می گوید:

"من دلم می خواهد یک جمله هم به زنان جنبش زنان بگویم و زنهایی که درباره ی مسایل زنان دارند فعالیت می کنند. یک نقل می کنم: یکی از دوستان فمینیست می گفت، اگر مردها بخش بزرگی از مشکل هستند، باید بخشی از راه حل هم باشند. باید به وجود مردانی که در این جنبش دارند کار می کنند ما باور داشته باشیم. خانم های جنبش نباید با شک و تردید به مردهایی که ادعا دارند فمینیست هستند نگاه کنند. می دانید، برای یک مرد فمینیست شدن در این جامعه ی مردسالار واقعا آسان نیست. من سختی بسیار بسیار زیادی کشیدم. هر آدمی که به او می گفتم دانشجوی مطالعات زنانم، دنبال یک عیب و ایراد داخل من می گشت. بهرحال ما سختی ها را قبول کردیم. نه برای زنان، برای جامعه، برای کل مان، برای بچه هایی که در آینده می خواهند توی این جامعه بزرگ بشوند، چه پسر چه دختر."

فمینسیت های مرد می گویند تغییر مناسباتی که چندین هزارسال طول کشیده تا رسوب کرده، یکشبه امکانپذیر نیست. به زمان احتیاج دارد. کنداست و همزمان تند: به خاطر جوانان!

کاوه مظفری می گوید وقتی جوانان وارد عرصه ی عمومی می شوند، بخصوص بعد از دبیرستان و با وروود به دانشگاه، به شدت خواهان این می شوند که وضعیت نابسامان موجود را تغییر بدهند. این روحیه ی عملگرا و انگیزه ی بالای آنها به این تغییر سرعت می بخشد:

"پس لزوما برای تغییردادن این مناسبات چندهزار سال دیگر لازم نیست. اما یکشبه هم امکانپذیر نیست. من فکر می کنم این روند در چندسال آینده قطعا به نتیجه می رسد. ما می توانیم مثال های بارزش را ببینیم."

او می گوید در کمپین مردهایی هستن که اگر هم خودشان را فمینیست ننامند، اما دارند برای برابری تلاش می کنند:

" مصداق بارزش می توانم از امیر یعقوب علی نام ببرم که همین اواخر هم حکم برایش خورد، یکسال حبس از طرف دادگاه برایش در نظر گرفته شده، آن هم دقیقا به خاطر همین که برای این برابری تلاش می کند."

● همگانی شدن برابری خواهی

مردهای فمنیست می گویند تغییری که نسبت به رابطه ی زن و مرد در جامعه ی ما اتفاق افتاده محدود به قشر محدودی نیست و پذیرش حقوق برابر زنان، موضوعی است که بسی از دایره ی نخبگان جنبش زنان فراتر رفته است. زنان و مردانی را می بینیم که در عرصه های هنری، در عرصه های فرهنگی، در پهنه های مختلفی از زندگی و حتا در خیابانها در مقابل طرح امنیت اجتماعی همراه و همپای زنان مقاومت نشان می دهند.

"همان اتفاقی که در میدان صادقیه تهران افتاد، یک مرد بود که حمایت کرد از دختری که مورد تعرض نیروهای امنیتی قرار گرفته بود. یا در واقع در داخل ترانه هایی را می شنویم که از سوی مردها سروده می شود در حمایت از حقوق زنان. می بینیم فراتر رفته است این گفتمان برابری خواهی از جمعیت محدود نخبگان. بنابراین می توانیم امیدوار باشیم در چندسال آینده تغییراتی در مناسبات مردسالارانه بوجود بیاید. مردسالاری در ایران و در دنیا درحال تنبل شدن و شکست خوردن است."

▪ و محسن مالجو اضافه می کند:

"در ایران مردان فمینیست کم نیستند که دارند کار می کنند و دغدغه دارند. مطمینا از جنبش زنان تاثیر گرفته. و من این را از یکطرف دیگر یک جهت تاریخی هم می دانم. ما بهرحال باید به سمت یک جامعه برابر همراه با عدالت پیش برویم؛ و مطمینا پیش می رویم. ما جزیی از همین فرایند تاریخی هستیم."