پیرامون جایگاه زنان در آموزش و پرورش سخن بسیار به میان آمده است و از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است؛ مشکلات زنان در آموزش و پرورش از عوامل مختلفی ناشی می شود که در یک تقسیم بندی کلی می توان این مشکلات را در مواردی همچون:
1) نبود فضای ورزشی برای دانش آموزان دختر نسبت به پسران
2) نبود حق انتخاب در ورزش این قشر از دانش آموزان
3) نبود نور کافی در مدارس دخترانه؛ که اغلب مشکلات مذکور از احداث مدارس در مناطق مشرف و موارد مشابه ناشی می شود که رفع این مشکلات، همواره به دلایل نبود امکانات و منابع مالی جهت احداث مدارس در مکانی مناسب، از جانب مسوولین امر مسکوت باقی می ماند. از دیگر مشکلات جامعه زنان در آموزش و پرورش جایگاه آنان در کتب درسی است، که در ذیل به آن پرداخته خواهد شد: در یک نگاه کلی به منظور بررسی این مهم در کتب دین و زندگی مقطع متوسطه عمومی(از دروس مشترک تمامی رشته های نظری و غیرنظری دانش آموزان دختر و پسر) می توان دریافت که در سال دوم متوسطه زنان بیشتر در حوزه فردی شان؛ و در سال سوم متوسطه در حوزه خانواده مورد بررسی قرار گرفته اند. در ابتدا به کتاب دین و زندگی3 (سال سوم متوسطه)پرداخته می شود:
الف ) در این کتاب در صفحه 174 و 175، به روشنی تفاوت های زنان و مردان پذیرفته شده است و در ادامه، برتری جسمانی مردان را عاملی جهت برعهده گرفتن نقش اشتغال مطرح می کند. حال می توان با فرض پذیرفتن این مدعا، سوالاتی را در این زمینه بیان نمود:
1) بخش خدمات به چه میزان نیازمند توانایی بالای جسمی است؟در این حوزه خلاقیت و ابتکار نیاز است یا قدرت جسمانی؟
2) چند درصد از مشاغل صنعتی امروز با رشد مکانیک و رباتیک نیازمند توانایی جسمی است؟
3) حضور پررنگ زنان را در زمین های کشاورزی که بعضا کاری طاقت فرساست را چگونه می توان انکار کرد؟
4) چگونه می توان حضور زنان را در زنده نگه داشتن صنعت در جنگ دوم جهانی نادیده گرفت؟
ب ) در درس 15 و 16 کتاب دین و زندگی3 آمده است؛ ازدواج نیازمند دو بلوغ است؛ بلوغ عقلی و بلوغ جنسی؛ اما در میان مباحث دیگر به طور تلویحی، لازمه ازدواج دختران را فقط بلوغ جنسی دانسته است و به صراحت بیان می کند که دختران هنگامی که در معرض عواطف و احساسات جنس مخالف قرار می گیرند، توان درک واقعیت را ندارند!! (صفحه 181) هرچند که پذیرفتن این مدعا برای نگارنده این مقاله بسیار سخت است؛ اما با فرض پذیرفتن آن، این سوال پیش می آید که چرا مولفان کتاب به بیان راه حلی به منظور کسب مهارت های شناختی و واقع بینی نپرداخته اند؟! با توجه به اینکه عنوان این کتاب (دین و زندگی) می باشد ارایه شیوه های واقع بینی از جانب کتاب چندان بی ارتباط با محتوای کتاب نمی باشد که نگارندگان از بیان آن امتناع کرده اند!! با این اوصاف می توان گفت، شورای تالیف با سکوت خود، احساسی و غیرواقع بین بودن دختران را جزء لاینفک شخصیت این جنس نشان می دهد؛ و از خصوصیات ذاتی دختران معرفی می کند!! در همین صفحات با نکته جالب دیگری مواجه می شویم؛ در کتاب مطرح می شود: دختران به خاطر حیا و عزت نفس خود در ازدواج قدم پیش نمی گذارند!! همانگونه که روشن است در این جمله، طلب ازدواج دختر از پسر را به نوعی مذموم و منافی با عفت جلوه داده شده است؛ هرچند که کتاب در قسمتی تحت عنوان برای مطالعه با استناد به ازدواج پیامبراکرم(ص) با حضرت خدیجه(س) این امر را ممکن دانسته است؛ اما بیان کتاب در ادامه به گونه ای مجهول با آوردن واژه های همچون (حیا)، (عزت نفس) و (تابع احساسات بودن) طلب ازدواج دختران عادی، از پسران را، امری ناپسند شمرده است!!
پ ) در درس 16 در بخشی که با نشان (برای مطالعه) توسط دانش آموزان شناخته می شود؛ مطالبی ذیل موضوع مهریه آمده است که قابل توجه است؛ برای نمونه، نگارنده در ذیل این مبحث به هیچ عنوان سخنی از تعهد مالی مرد، از جهت شرعی و حقوقی نسبت به زن در پرداخت مهریه سخنی به میان نیاورده است.
این در حالی است که منابع معتبری در روایات و قرآن مجید وجود دارد که این اجازه را به زنان می دهند تا درصورت عدم پرداخت مهریه بتوانند از وظایف همسری خود اجتناب کنند؛ اما شورای تالیف با آوردن این مبحث در بخش برای مطالعه و تاکید بر هدیه بودن آن به نوعی نسبت به این حق و پشتوانه مهم زنان در خانواده بی توجهی کرده است؛ در همین بین کتاب با ارایه حدیثی، دختران را از تعیین مهر بالا برحذر کرده است اما در مباحث دیگر که به آن در همین مطلب اشاره خواهد شد کتاب نسبت به امر و نهی مردان تحت عنوان احادیث سکوت کرده است و از طرح احادیث اجتناب کرده است؛ علاوه بر مطالب فوق، بار دیگر درخطوط پایانی موضوع مهریه، نگارنده با آوردن جملاتی همچون (آقایان به علت ناتوانی در پرداخت مهریه به زندان می روند) به سرزنش زنان می پردازد و جای حاکم و محکوم را عوض می کند؛ این در حالی است که مهریه یک تعهد مالی مرد نسبت به زن است و مرد موظف به ادای آن است.
ت ) از جمله مسایلی که فعالان حوزه زنان به آن توجه دارند، سرکوب یا نادیده گرفته شدن احساسات زنانه می باشد که برخی از اهل این حوزه این مشکل را ناشی از باورها و القاهایی می دانند که جنس زن حتی از دوره نوزادی تحت تاثیر آنها رشد می کند و در سنین بزرگسالی سعی در سرکوب امیال خود پیدا می کند(شهلا اعزازی، مجموعه مقالات فمینیسم و دیدگاه ها، 1384انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، صفحات 157 ـ 135)!! زیرا این احساسات را در تعارض با باورهای همیشگی و آموخته شده خود می بیند؛ پس به نوعی امیال را متعلق به خودش نمی بیند، در نتیجه به مبارزه با آنها می پردازد.
حال در کتاب دین و زندگی3 در صفحات 194و195 به این باورهای نادرست موجود در جامعه دامن زده شده است؛ برای نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1 ) کتاب در صفحه 194 در جایی که به بیان وظایف انحصاری مردان و زنان در خانواده می پردازد در توضیح وظایف مردان، بر آزادی و ابراز محبت مرد نسبت به همسر خود تاکید می کند و حتی آن را از جمله وظایف مرد می داند؛ این در حالی است که در قبال وظایف زنان به این آزادی اشاره ای نمی کند؛ کتاب با این رفتار خود به نوعی وجود برخی احساسات را در مردان تایید می کند اما در قبال وجود این احساسات در زنان سکوت می کند. در اینجا باید گفت که سرکوب و عدم بیان احساسات در کانون خانواده می تواند از جمله علل از بین رفتن تحکیم خانواده باشد. حال شورای تالیف تنها می توانست با طرح این مبحث در بخش وظایف مشترک زن و مرد در خانواده، این نگاه متفاوت را به نگاهی برابر نسبت به زن و مرد تغییر دهد.
2 ) اما بازهم، جایی دیگر در همین درس وانمود می شود که همسرداری از جمله وظایف زنان است و در شرح مطلب به موضوع تامین نیازهای جنسی(برای مرد) پرداخته می شود؛ اما چرا همسرداری را از جمله وظایف مردان ندانسته است همواره می تواند سوال برانگیز باشد، زیرا همانگونه که گفته شد طراحان و مولفان تنها با ارایه این موضوع در بخشی تحت عنوان وظایف مشترک زن و مرد در خانواده می توانستند از به وجود آمدن این نقایص جلوگیری کنند.
در بررسی کتاب دین و زندگی متوسطه سال دوم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ث ) زنان در کتاب سال دوم بیشتر در حوزه فردی شان مورد بررسی قرار گرفته اند؛ برای نمونه آمده است: گرچه عفاف خصلت هر مرد و زنی است اما وجود آن در زنان و دختران جلوه ای زیباتر و برتر دارد (صفحه 140 ـ 138) در ادامه همین مطلب آمده است: از سوی دیگر زن، کانون عفاف خانواده است و همواره ندایی او را به پاکی و پاکدامنی فرا می خواند... و (زن درمی یابد) که عرضه نابه جای زیبایی ها به جای گرمی بخشیدن به کانون خانواده عفت و حیا را از بین می برد و (این) دو گوهر مقدس را از او می گیرد و خانواده را نیز نابود می کند ؛ بدیهی است که شناخت زنان به عنوان منشا فساد گناه نه تنها امری پذیرفتنی نیست بلکه مذمت نیز شده است. درک این نکته زمانی برای دانش آموزان سنگین و غیرقابل قبول است که شورای تالیف در دروس بعدی همین کتاب (صفحه 146) به بررسی آیه 30 و 31 سوره مبارکه نور می پردازد؛ و در شرح آیات، در ابتدا به مردان توصیه می کند که خود را کنترل کنند تا جامعه ای سالم تشکیل شود؛ این جمله بدان معنا است که علل از بین رفتن عفت در جامعه یک طرفه، آن هم از جانب زن نمی باشد بلکه این معضل ناشی از مشکلاتی در هر دو جنس زن و مرد می باشد؛ اما چرا نگارندگان به روشنی کانون عفاف خانواده را منحصر زن دانسته اند!!! می تواند در تناقض با دیگر مفاهیم مطروحه در کتاب باشد. در پایان باید گفت که بخش بزرگی از نواقص و انتقادات مطروحه در این مطلب، بیشتر از مردانه بودن شورای تالیف این دو کتاب ناشی می شود زیرا در این شورا حتی یک زن هم به عنوان نگارنده انتخاب نشده است تا از دغدغه ها و مسایل زنان امروز جامعه آگاه باشد و بتواند با طرح این موضوعات از دلسردشدن مخاطبان این کتب جلوگیری کند. روشن است فاصله زیاد محتوای کتب درسی از واقعیات و دغدغه های مخاطبان آن می تواند به عدم اشتیاق مخاطبان نسبت به درک و قبول مفاهیم منجر شود و این پیامد برای سازمانی که مسوولیت ارایه تفکر و آموزش صحیح و سالم را دارد می تواند زنگ خطر بزرگی باشد.
روزنامه کارگزاران