چند وقت پیش خبری کوتاه در یکی از روزنامههای تقریباً کثیرالانتشار درج شد که برای ما مهم و جالب توجه بود. در این خبر چند سطری آمده بود که طی حکمی از سوی یونسکو مهندس سید شهابالدین طباطبایی به عنوان مشاور امور سازمانهای غیر دولتی منصوب گردید واز آنجا که موضوع داغ مطبوعات این طرف و آن طرف صبح و بعدازظهر و نیز نشریه ما بحث سازمانهای غیر دولتی است.
به عنوان اولین خبرنگار سراغ ایشان رفتیم تا حال که سازمانهای غیر دولتی از طرف یونسکو دارای مشاور شدهاند سؤالات ما هم بی پاسخ نماند. مهندس طباطبایی از ویژگی، اهداف، ضرورت، نقش سازمان ملل، محدودکردن، حمایت کردن، نحوهی عضوگیری و آنچه که دربارهی NGO میخواهید بدانید سخن گفت NGO چیست و زمینههای ایجاد آن در کشور ما از کجا آغاز شد؟ NGO یک سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی است. نه وابسته به دولت است و نه اثری از حاکمیت درون آن پیدا میشود. نه بودجهای از دولت به صورت رسمی میگیرد ولی دارای اساسنامه مدون است و تشکیلاتش از قبل ثبت شده. یکی از مهمترین خصوصیات NGO داوطلبانه بودن آن است که با توجه به نیاز جامعه ایجاد میشود.
چند نفر دور هم جمع میشوند و به این نتیجه میرسند که به طور مثال با مصرف یا پخش مواد مخدر به صورت داوطلبانه و خودجوش مبارزه کنند.
البته یک NGOمجاز است فعالیتهای خودش را سامان دهد و اگر کارش به نتیجه برسد درآمد هم کسب کند و این فقط در راه توسعه و اهداف تشکیلات خودش است و سود در NGO معنا ندارد. NGO، سازمانهای غیردولتی، گروهای شهروندی داوطلب، گروههای نفع عامه یا خیریه هیچ کاری به مسیولیت دولت ندارند و در بعضی جاها از مطالبات مردم در مقابل دولت دفاع میکنند یعنی مجاز به انتقاد از دولت میباشند. این تعریف به صورت کامل اجرا شده یا نتیجه آن چیز دیگری است. پس نقش احزاب چه میشود؟ در کشورهای خارجی اگر دولت کاری انجام دهد که از نظر دیگران اشتباه باشد. NGOها دور هم جمع میشوند و کار احزاب را انجام میدهند.
به دولت معترض میشوند و احزاب دخالتی نمیکنند. البته این خود مشکلی شده و بسیاری از NGOها بازوی احزاب شدهاند. در کشور خودمان هم این اتفاق گاهی افتاده است یعنی NGO شده است ابزار دست گروههای قدرت، یا میشود این طور هم گفت که بعضی اوقات NGO تشکیل میشود که دقیقاً همین کار را انجام دهد. گاهی مسیولین دولتی پول میگذارند، هزینه میکنند تا این سازمانها را تشکیل دهند تا مورد حمایت قرار بگیرند. ویژگیهای یک NGO چیست؟ داوطلبانه بودن، خودجوش بودن، هدف و تفاق مشترک، حرکت طبق اساسنامه مدون، قانونمندی، برنامه مشخص، استقلال و وابسته نبودن، مسیولیت پذیری از خصوصیات بارز NGO است.
از NGO زنان بگویید. روند آن در کشور ما چگونه است، زنان تا چه حد موفق بودهاند، در چه زمینههایی فعالیت میکنند؟ طبق آماری که من از وزارت کشور دارم در سال 79 ما دارای 250 NGOزنان بودیم که البته بعضیها ثبت شده بودند و بعضیها بدون ثبت فعالیت میکردند. در سال 79 تقریباً بالای هفتاد درصد آنها انجمنهای خیریه بودند. در سال 80 بیش از 591 NGO وجود داشت که در ترکیب آن خیریه کمتر شده بود یعنی به فعالیت زنان موضوعات فرهنگی، اجتماعی، مبارزه با مواد مخدر، رسانهها و بحثهای علمی، تحقیقاتی اضافه شد. در سال 81 حدود 140 NGO به این جمع اضافه شد اما ترکیب آنها بسیار متفاوت شد و 45% فعالیت فرهنگی پیدا کردند و حدود بیست و یک درصد اجتماعی. ترکیب NGOخیریه در سال 1381 به 16% رسید و تعدادی در زمینههای مطبوعات، علمی و بهداشتی فعالیت کردند. این درصدها نشان دهندهی کاهش گرایش به خیریه است نه اینکه مسایل نوع دوستی پایین آمده باشد بلکه کمی تخصصیتر کار میکنند. از سال 82 آمار دقیق و مشخصی وجود ندارد. مسایل اجتماعی و فرهنگی دو واژهی کلی هستند. در این سالهای اخیر سازمانهای غیر دولتی زنان دقیقاً به چه مسایلی روی آوردهاند و چرا؟ زنان کلاً در زمینه تعصباتشان که احساس میکنند حقشان در جامعه هم پایمال شده فعالیت بیشتری پیدا کردهاند.
بعضی از این انتقادها و تعصبات هم درست است. زمانی زن مجبور بود در خانه بماند و آمدن او از خانه به گونهای ممنوع بوده، زن خوب کسی بوده که در خانه باشد و بیرون هم نیاید، معلوم است کسی که در خانه بماند و بیرون نیاید و فعالیت نکند، معلوم هم نمیشود چه کاری بلد است انجام دهد. چون بسیاری ارتباطشان با بیرون امکانپذیر نبود، بعضیها به فکر تشکیل NGO افتادند تا در جریان فعالیتهای اجتماعی خودشان را نشان بدهند. البته وضع جامعهی ما خیلی تفاوت کرده است.
ضرورت ایجاد این سازمانها و کارکرد آنها در کشور ما چیست؟ در جامعه یک حاکمیت و دولت داریم که وظیفهی او ایجاد وسایل و تسهیلات برای مردم است. از طرفی هم باید از مرزها دفاع کند، از طرف دیگر ایجاد تعامل با کشورهای دیگر به عهدهی حاکمیت است. در سطح پایینتر مردم هستند که کارهایشان را انجام میدهند یا در دولت کار میکنند یا به صورت آزاد. مردم کارهایشان را انجام میدهند و دولت هم همینطور بعد از مدتی مردم نیازهایی خواهند داشت و دولت به خاطر اینکه بیش از اندازه درگیر کارهای دیگر است از یک سری مشکلات ممکن است غافل شود یا به طور مثال دولت قانونی را به اجرا میگذارد که حق بسیاری پایمال میشود.
اینجا مردم تصمیم میگیرند حرفهایشان را به دولت بزنند. در کل خواستهها، مطالبات، نیازها، دیدگاهها و انتقادات مردم از دولت میبایست سامان بگیرد و واسطهای بین دولت و مردم ایجاد میشود که نام آن را میگذاریم سازمان غیر دولتی یا همان NGO. گفتید که از خصوصیات NGO داوطلبانه بودن و استقلال آن است و از جهتی از طرف سازمان ملل متحد برنامههایی طراحی شده. نقش سازمان ملل متحد و نهادهای بینالمللی مربوط، در هدایت و حمایت سازمانهای غیردولتی چیست؟ خود سازمان ملل متحد یک سازمان غیر دولتی است و میتوان گفت که این سازمان یک NGO است اما در حقیقت اینطور نیست چون گفتم که NGO بدون وابستگی فعالیت میکند.
مقر سازمان ملل متحد در نیویورک قرار دارد و به آمریکا وصل شده و از طریق آن حمایت میشود به این نمیشود گفت NGO. به هر حال سازمان ملل متحد در زمینهی NGO بسیار فعال عمل کرده است و اجلاسهایی را بر گزار کرده است که هم نمایندگان دولتها و هم نمایندگان سازمانهای غیر دولتی حضور داشتند. بر دوش NGO بار حقوقی نیست و میتواند هر مسیلهای را مطرح کنند و چیزی گریبانگیرشان نمیشود. سازمان ملل متحد، سازمانهای غیر دولتی را به عنوان مشاور میگیرد به صورتی که بعضی از این سازمانهای غیر دولتی که فعال هستند یک اعتبار مشاور از سازمان ملل میگیرند و به فعالیت میپردازند. سازمان ملل در سمت و سو دادن به سازمانهای غیر دولتی چقدر نقش دارد؟ سازمان ملل جهت نمیدهد. فقط کمی فعالیت سازمانهای غیر دولتی را راحتتر میکند. اگر یک NGOدر کشورش نتواند آزادانه فعالیت کند و مطالباتش را مطرح کند، سازمان ملل از او پشتیبانی میکند. یعنی سازمان ملل هیچگاه یک NGO را محدود نمیکند؟ نه، هیچ وقت.
هیچ کس تا کنون دنبال محدود کردن NGO نبوده. حتی اگر یک NGO فعالیتی کند که با ذایقهی بسیاری سازگاری نداشته باشد آزاد است. سیاست سازمان ملل چگونه است آیا هر سازمان غیر دولتی را حمایت میکند؟ نه هر سازمان غیر دولتی را حمایت نمیکند چون هر سازمان غیر دولتی با سازمان ملل متحد ارتباط ندارد. ممکن است یک NGO در مورد حجاب یا دفاع از مطالبات مسلمانان در کشورهای خارجی فعالیت کند. اگر این NGO از اعضای قدری برخوردار باشد و بتواند عملکرد بالایی داشته باشد حتی در مورد مسایلی هم که ممنوعیت دارند میتوانند پیروز باشند البته اگر کشورهای مخالف این مسایل مثل آمریکا با آنها مقابله نکنند.
سازمان ملل هر سازمان غیر دولتی را نه حمایت میکند و نه به رسمیت میشناسد. NGO باید شرایط خاص خودش را داشته باشد و کارایی و قدرت لازم را نیاز دارد و حداقل 5 سال دارای سابقه فعالیت باشد. اینطور نیست که یک NGO که سه روز مشغول فعالیت شده به سازمان ملل نامه بزند و از او طلب حمایت کند. البته در مورد آن مسیلهی خاص مثل حقوق مسلمانان در کشورهای خارجی اگر هم یک NGO وجود داشته باشد که تمام معیارها را داشته باشد و از طرف یک میلیارد مسلمان صحبت کند و پیگیری کند اگر سازمان ملل ترتیب اثری ندهد دیگر سازمان ملل نیست، سازمان دول است. به هر حال تا کنون فعالیتی اینچنینی در این مورد خاص اتفاق نیفتاده است.
باید اتفاق بیفتد ببینیم چه میشود. در مورد سازمانهای غیر دولتی فعال در ایران چه اطلاعاتی دارید. اعضاء، تعداد، تنوع؟ من آمار خیلی دقیق از همهی سازمانهای غیردولتی ندارم. همانطور که میدانید از سازمانهایی میشود آمار گرفت که ثبت شده باشند. در مورد تنوعNGO میتوانم بگویم که NGO جوانان و زیست محیطی بسیار زیاد است. NGO زنان نسبتا خوب است. موضوع اعتیاد نیز رو به افزایش است و گروههای آموزشی در حال فعالتر شدن هستند و موضوعاتی از قبیل دوستدار میراث فرهنگی، ارتباطات و هنر نیز از زمینههای فعالیت سازمانهای غیردولتی شده است. اهرمهای حمایتی یونسکو از این سازمانها چیست؟
یونسکو بیش از این که اهرم مادی داشته باشد ـ که البته دارد ـ به سازمانهای غیردولتی اعتبار میدهد. مثلاً از یک NGOدر همایش دعوت میکند و میگوید شما این کارها را هم انجام دهید. این درگیر کردن کار با NGO قدم بزرگ مؤثری است. یونسکو میگوید من امسال سه برنامه بینالمللی دارم سازمانهایی که تواناییاش را دارند بیایند کمک کنند که برای اعضای NGOانگیزه ایجاد میکند. سازمانهای غیردولتی گروههای مردمی هستند.
آیا میشود یک NGO ستون پنجم دشمن شود. آیا از NGOسوء استفاده هم میشود؟ البته میشود چنین باشد. یک NGO در داخل کشور فعالیتش را شروع میکند، قوت و قدرت میگیرد و بعد با خارج از کشور ارتباط برقرار میکند به خاطر این که بتواند مطالبات خودش را مطرح کند و از این طریق از راههای غیرمدنی استفاده کند. این نوع عملکردها بیشتر دارای انگیزههای مادی است. اما من فکر میکنم اصلا نباید اسم ستون پنجم را روی این کار گذاشت چون هر آدمی به تنهایی هم میتواند این کار بکند. لازم نیست NGO درست کند و خودش را بشناساند و ثبت کند. باتوجه به آماری که ارایه دادید. NGO زنان در کشور ما بسیار بیشتر است. این کثرت فعالیت برای چیست. مسیلهی خاصی وجود دارد؟ نمیشود گفت بسیار بیشتر. البته بنابر ترکیب جمعیتی، وقتی بیش از نیمی از جمعیت کشور را زنان تشکیل میدهند. طبیعی است که نیمی از آنها NGO زنان باشد شاید یکی از دلایل این باشد که مردان برای فعالیت در جامعه مشکلی ندارند و زنان به وسیلهی NGO در جامعه فعالیت میکنند.
چرا ما مشارکت مردان نداریم چرا دفاع از حقوق مردان نداریم؟ چون مشکل خاصی برای فعالیت مردان وجود ندارد. تعداد NGO زنان بیشتر است به خاطر ابراز وجود، اثبات وجود و حضور از طریق NGO رابطهی NGO با جهانیسازی چیست. آیا مقدمهای برای دهکدهی جهانی شدن است؟ بهتر است بگوییم رابطهی انسانها با جهانیسازی چیست. نمیتوانم بگویم نقش NGO در جهانیسازی چیست. زنان هم همان کاری را میکنند که مجموعهی کشور به آن سمت میرود. به نظر من سازمانهای غیردولتی در حال آمادهسازی فضایی هستند که اگر جهانی شدن صورت گرفت، ایرانی بودن ما حفظ گردد. اگر کسی دلش به حال کشورش میسوزد باید با هویت فرهنگی و مدنی ایرانی به فکر حفظ گذشتهی خود باشد. باید در زمینهی فرهنگسازی و پشتوانههای تاریخی فعالیت کند. اینها بایدها بود، آیا واقعیتها هم همینطور است؟
البته که همین طور است و از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود. قرار نیست تمام چیزهایی که در نسل گذشته بوده از بین برود. نیمی از دغدغههای جوانهایی که NGO تشکیل میدهند حفظ هویت ایرانی اسلامی است که گاهی باورمان نمیشود این جوانها اینگونه برای این موضوع تلاش کنند. نقش سازمانهای غیردولتی در امنیت کشورشان چیست. یونسکو از سازمانهایی که با امنیت کشورشان درگیر میشوند حمایت میکند یا خیر؟ هر کس که با امنیت ملی کشورش درگیر شود، جاسوسی کند و یا باعث شود مرزهای کشورش به مخاطره بیافتد.
با آنها برخورد میشود. فرقی نمیکند NGO باشد یا سازمانهای دیگر. یونسکو هم محل برخورد نیست یعنی مرجع برخورد نیست. یونسکو در این زمینه بیتفاوت است یا حمایتش را قطع میکند؟ کمیسیون ملی یونسکو در ایران یک بعد دولتی هم دارد به صورتی که دبیر کل شورا و هییت دولت در آن نقش دارند. حتی وزیر امورخارجه عضو کمیسیون یونسکو است.
یونسکو جایی نیست که برخورد شود اما حتی ملاحظات در نظر گرفته میشود. چه نهادی درون یونسکو است که از NGO حمایت میکند؟ نهادی وجود دارد که تازه تشکیل شده است و حدود یک ماه است که فعال شده و قرار شده است سازمانهای غیردولتی یا همان NGO از این طریق ارتباط بیشتر و بهتری با یونسکو برقرار کنند. تاکنون هرچه بوده داخل کشورمان بوده و از این طریق میخواهیم فعالیتهای ایرانیها را در سطح بینالملل معرفی کنیم. در هر حال در همین معرفی یک سری انتقادات و پیشنهادات مطرح میشود و یک سری همکاریهای جدیدی به وجود میآید. ما میخواهیم این سازمانها را شناسایی کنیم و از اعتبارات بینالمللی که یونسکو و سازمان ملل تخصیص میدهد کاملا استفاده کنیم. موانع و مشکلات حضور سازمانهای غیردولتی ایران در مجامع بینالمللی چیست. یونسکو چه تمهیداتی را اندیشه کرده است؟ یکی از مهمترین مشکلات این است که اعضای فعال یک NGO زبان بینالمللی بلد نیستند قطعاً اگر فعالیت بعضی از این سازمانهایی که من دیدهام در سطح بینالملل مطرح شود حیرتآور است. ارتباطات خارجی نیاز به این دارد که با زبان بینالمللی با دیگران صحبت کنید. اگر یک زن بخواهد در کشور ما NGO تشکیل دهد چه مراحلی را باید بگذارند؟ این سؤالی است که پاسخ دادن به آن دشوار است.
ما هنوز نفهمیدیم اگر یک NGO بخواهد در ایران ثبت شود بدون در نظر گرفتن موضوع آن باید چه کار کند. بعضی وقتها میگویند باید برود از نیروی انتظامی استعلام بگیرد. زمانی سازمان ملی جوانان مجوز میداد. سازمان میراث فرهنگی هم یک شورا و دبیرخانه نظارت تشکیل داد و مجوز صادر میکرد و زمانی امور بانوان وزارت کشور برای زنان متولی بود. معاونت اجتماعی و سیاسی وزارت کشور هم همینطور و امور مشارکتهای زنان ریاست جمهوری هم مانند دیگران. خیلی مرجع و جای مشخصی ندارد .
نشریه حورا