نان آوری خانواده با دست های خالی

روزگاری نه چندان دور صنایع دستی به چشم کارهای تفننی و سرگرم کننده مورد توجه قرار می گرفتند و زنانی که توانایی ساخت و تولید آن را داشتند زنان هنرمند و با ذوقی محسوب می شدند، اما دیگر روزگاری که مشارکت زنان در تولید و کسب درآمد بیشتر از جنبه تفنن و یا فعالیت های جانبی مطرح بود، گذشته است.

با افزایش هزینه زندگی و نیاز به نیروی کار جدید همه روزه شاهد رشد روزافزون تلاش زنان در عرصه های مختلف هستیم و عرصه صنایع دستی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

صنایع دستی درکشور ما حضور پررنگی دارد اما به آن جایگاهی که باید داشته باشد،نرسیده است. آن هم در حالی که یکی از عوامل موثر در توسعه گردشگری و گردشگری پایدار، بحث صنایع دستی است و علاوه بر آن، دارای ارزش های هنری و ظرفیت های ویژه صادراتی است.

صنایع دستی به دلیل نیاز نداشتن به سرمایه گذاری زیاد، بیشترین حجم اشتغال را به خود اختصاص داده است. نقش زنان در توسعه، ترویج و حفظ صنایع دستی ستودنی است، ولی متاسفانه جایگاه زنان در توسعه و ترویج صنایع دستی به خوبی لحاظ نشده است.

از این رو است که سازمان میراث و گردشگری اهمیت دادن به آموزش زنان روستایی و عشایری، تغییر جایگاه زنان در حوزه صنایع دستی، شکل گیری تشکل های غیردولتی، جذب فارغ التحصیلان رشته های مرتبط با حوزه صنایع دستی وگردشگری را از برنامه های ویژه خود قرار داده است.

● قالیبافان

در کشور ما، به دلیل فراوانی برخی منابع مواد اولیه، طولانی بودن پیشینه تولید صنایع دستی، تنوع رشتههای صنایع دستساز و استقبال کشورهای دیگر از مصنوعات دستی ایرانی، صنایع دستی توانسته عاملی موثر برای جذب افراد و زمینهساز اشتغال برای آنان باشد و طبق آمار موجود در حال حاضر بیش از 6 میلیون نفر در نقاط مختلف کشور به تهیه و تولید انواع فرآوردههای دستساز اشتغال دارند. در روستاهای کشور، صنایع دستی به خصوص در ایام زمستان و روزهایی که فعالیت های کشاورزی کمتر میشود، رواج فراوانی دارد. از این میان یکی از مهم ترین صنایع دستی و سنتی ایران که جایگاه مهم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تاریخی دارد، قالیبافی است که در بسیاری از نواحی ایران، کارگاه های کوچک در فضاهای روستایی مستقر شده و روستاییان و به خصوص زنان به بافت قالی مشغولند. زنان روستایی برای کمک به معیشت زندگی، در کنار فعالیت های اقتصادی دیگر مانند دامداری و کشاورزی در منازل خود به بافت و تولید قالی میپردازند.

بنابراین میتوان به نقش قاطع و تعیین کننده زنان در صنایع دستی و روستایی و اصولاً فعالیت های اقتصادی اشاره داشت.

طبق گزارش مرکز توسعه صادرات ایران، 80 درصد از کل قالیبافان ایران را زنان تشکیل داده که این رقم در بعضی روستاها حتی به 97 درصد نیز رسیده است. بدین ترتیب نقش اساسی زنان در صادرات صنایع دستی و خصوصا فرش و ارزش افزوده کار آنان و رهایی کشور از اقتصاد تک محصولی، از جایگاه ویژهای برخوردار است که نیازمند توجه و تعمق بیشتر و وضع قوانین حمایتی زنان است. البته باید توجه داشت که همراهی زنان با مردان در فعالیت های اقتصادی - اجتماعی مختلف برخلاف بسیاری از کشورهای جهان در ایران تاریخی درخشان دارد و ادیان باستانی ایران و دین مبین اسلام نیز همواره بر جایگاه والای زنان و اهمیت نقش آنان در جامعه تاکید دارد.

براساس متون سنگ نوشته های تاریخی، زنان ایرانی در دوره هخامنشیان در تمام امور همچون مردان فعال بودند و حتی در مشاغل مدیریتی، اداره کشور و فرماندهی جنگ حضور داشتند.

با ورود اسلام به ایران نه تنها جایگاه زن ایرانی خدشه دار نشد، بلکه الگوهای مناسب دیگری معرفی شدند که نام و آوازه خدمات حضرت خدیجه(س) همسر پیامبر اکرم(ص) به عنوان یک زن ثروتمند و تاجر بزرگ عرب، حضرت فاطمه فرزند پیامبر اکرم(س) و حضرت زینب(س) با فعالیت های سیاسی، اجتماعی گسترده خود برهمگان آشنا است.

با توجه به تعالیم اسلام و فرهنگ رایج، اکنون هیچ گونه محدودیتی برای اشتغال و جذب نیروی زنان در بخش های مختلف وجود ندارد. اما با وجود این شرایط زندگی برخی زنان مانند داشتن فرزند کوچک مانع حضور آنها در فعالیت های اقتصادی در سطح جامعه می شود و از سوی دیگر بازار کار موجود پاسخگوی نیاز همه زنان نیست، به همین خاطر برای استفاده از تمامی نیروهای مستعد جامعه می توان از روش های مختلف استفاده کرد که ایجاد کارگاه های خانگی، محلی و روستایی برای تولید صنایع دستی یکی از آنهاست. جذب زنان خانه دار به مشارکت در تولید صنایع دستی ضمن ایجاد اشتغال مولد در جامعه، کسب درآمد و افزایش توان مالی خانوارها را در پی خواهد داشت. همچنین با برنامه ریزی دقیق برای برگزاری دوره های آموزشی و افزایش توانایی زنان، می توان کیفیت کالاهای تولیدی آنان را تا سطح آثار هنری ارتقا داد.

● بازارچه های صنایع دستی

مصنوعات دستی نقاط مختلف کشور می تواند سفیر و یا برگه معرفی فرهنگ نقاط مختلف ایران برای گردشگران داخلی و خارجی باشد و انگیزه دیدار از مراکز تولید این نوع صنایع دستی را بالا ببرد. تولیدکنندگان با افزایش مهارت و به کارگیری خلاقیت های جدید ارزش افزوده بیشتری ایجاد می کنند و مصنوعات دستی ساخته شده توسط افراد با تجربه به آثار هنری شناسنامه دار تبدیل می شود که بیشتر در نمایشگاه های هنری داخلی و خارجی عرضه می شود و متقاضیان این نوع صنایع دستی نیز آماده اند تا هزینه های بسیار بالایی را برای خرید آن صرف کنند.

با تشویق تولید صنایع دستی در خانه ها، محله ها و روستاهای کشور،توانمندی زن خانه دار ایرانی در اوقات فراغت برای انجام کارهای مولد به کار می رود و عوارض ناشی از بیکاری مقطعی از جمله تبدیل زن به عنصر مصرف کننده از میان برداشته می شود و از رواج افسردگی و ناراحتی های روحی و مشکلات جسمی رایج در کشور که گریبانگیر بسیاری از زنان خانه دار است جلوگیری خواهد شد.

● روحیه مشارکت پذیری

از سوی دیگر ترویج مراکز آموزش و تولید صنایع دستی گسترش روحیه مشارکت پذیری را میان زنان ایرانی موجب خواهد شد که در صورت هدایت منطقی و برنامه ریزی شده می تواند به همکاری جمعی و رشد مشارکت زنان جامعه در فعالیت های اجتماعی منجر شود.

تاسیس غرفه های فروش صنایع دستی تولیدی افراد خیر برای کمک به گروه های مستمند و نیازمند و برگزاری نمایشگاه های مختلف در سطح محلی، ملی و بین المللی از دیگر اقدامات رایج در میان این زنان هنرمند است.

با توسعه فعالیت های فرهنگ سازی، استفاده از امکانات مردمی و به ویژه ظرفیت اماکن دینی و فرهنگی می توان از قابلیت های این بخش بیش از گذشته بهره گرفت.

استفاده از امکانات دینی و فرهنگی از جمله فضای مساجد و فرهنگسراها برای آموزش و تولید صنایع دستی به ویژه هنرهایی چون تذهیب، قلمکاری، کاشیکاری، سوخته کاری و... که ریشه در مذهب دارد، ادای دینی است که متولیان این اماکن به عهده دارند. با استفاده از این امکانات می توان ضمن کشف استعداها، تربیت و معرفی آنها به جامعه،آثار ماندگارتری تولید کرد و از نابودی این نوع صنایع که تاریخ گذشته ما را به حال پیوند زده و فرهنگ امروز را به فردا منتقل خواهد کرد، جلوگیری کرد.

● خیریه ها

با توجه به کاربرد صنایع دستی در ساماندهی به فعالیت های خیریه، موسسات مرتبط با این امور نیز می توانند در تامین محل مناسب برای آموزش و تولید صنایع دستی اقدام کنند و درصورت فرهنگ سازی مناسب، بسیاری از خیرین و موسسات اقتصادی به ویژه صندوق های قرض الحسنه نیز در جذب و هدایت سرمایه های مردمی برای حمایت از این نوع صنایع فعال خواهند شد.

فروشگاه های صنایع دستی کمیته امداد امام خمینی(ره) که با سابقه چندین ساله نمونه موفقی است که با تمامی مشکلات و نبود نظام توانمند حمایت گر در بعد مادی و معنوی، اکنون به مراکز اصلی فروش محصولات تولید شده از سوی هنرمندان تبدیل شده است.

برخی کارشناسان با تاکید بر اهمیت صنایع دستی و دستاوردهای مستقیم و غیر مستقیم (اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی) توسعه آن، حمایت همگانی در بعد دولتی و مردمی از این صنایع را ضروری می دانند. در این میان مطرح شدن نیازها از سوی تشکل های غیر دولتی به ویژه تشکل های زنان، احزاب و گروه های سیاسی و حمایت همه جانبه از هنرمندان و پیشکسوتان صنایع دستی می تواند کارساز باشد.

اکنون وقت آن رسیده است که یکبار دیگر به اشیای دور و برمان نگاه کنیم. وقتی به خرید می رویم چقدر در پی اجناس لوکس خارجی هستیم و چقدر به اشیای سنتی و صنایع دستی کشور خودمان علاقه نشان می دهیم.شاید برای تنوع هم که شده خوب باشد کمی سلیقه مان را تغییر دهیم و با آوردن اشیای سنتی به خانه رنگ و بوی خانه مان را عوض کنیم. اما نه تنها خرید صنایع دستی کافی نیست بهتر است شروع کنیم کاری یاد بگیریم و هم زندگی خود را متحول کنیم و هم حضور موثری در صحنه اقتصاد داشته باشیم.