خانه داری: شغل یا وظیفه ای مقدس ؟

در کشور ما هر جا و هر زمان که قصد راندن زنان به چاردیواری خانه مطرح باشد، خانه داری، شغلی مقدس خوانده میشود. اما هنگامی که بحث بیمهی زنان خانهدار مطرح است، خانه داری نه تنها شغل نیست، بلکه به علت مقدس بودن، بایستی هدف از انجام آن تنها کسب صواب اخروی باشد.

معضل بی حقوقی کار خانگی، که معمولاً به عهده ی زنان گذاشته میشود، تنها مختص ایران نیست، بلکه در تمامی جوامع مردسالار کم و بیش حاکم است.

در کشورهای اروپایی نیز که خانه داری طبق قوانین، شغل محسوب میشود، کارخانگی بدون دستمزد بوده و هیچ یک از مشخصات یک شغل، مانند ساعات کاری مشخص، مرخصی، حق استعفا و غیره را ندارد. به همین دلیل، در کشور آلمان که خانه داری از سال 1970، طبق قوانین اجتماعی جزو مشاغل به حساب میآید، هنوز در زمره 6 هزار شغلی که در پایگاه اطلاعاتی ادارهی کار این کشور موجود است، به عنوان شغل ثبت نشده است.

با این وجود، در کشورهای اروپایی امکاناتی برای زنان خانه دار فراهم شده است که آنان را از وابستگی مطلق به مردان نجات میدهد. به طور نمونه، در بسیاری از این کشورها کسانی که مراقبت از کودک خردسال خود را به عهده گیرند، برای مدتی از دولت حقوق میگیرند و برای همگان خدمات بیمه درمانی عمومی و تأمین اجتماعی در صورت نیاز وجود دارد.

همچنین زنان خانه دار در حق بیمه بازنشستگی همسران شاغل خود سهیم میشوند و در صورت جدایی، بیمه بازنشستگی این ایام در ادارهی بازنشستگی ثبت میشود. البته این قوانین در کشورهای مختلف نیز یکسان نمی باشند، اما در تمامی این کشورها حداقل هایی منظور شده که به نظر میرسد با توجه به مناسبات و سیاستهای موجود در ایران، علیرغم داشتن ثروت طبیعی و درآمد سرشار نفت، چشم اندازی حتی برای رسیدن به آنها نیز وجود ندارد. "بیمه زنان خانه دار"، از مواردی است که این سخن را تأیید میکند.

قانون "بیمه زنان خانه دار" در سال 1381 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. به موجب این قانون، سازمان بهزیستی موظف شد با توجه به جمعیت 14 میلیون نفری زنان خانه دار، اجرای این طرح را با بیمه کردن سالانه یک میلیون نفر، طی 14 سال به پایان رساند. همچنین مقرر شد که مرکز مشارکت زنان که این طرح را تدوین و به مجلس ارایه کرده بود نیز از اعتبارات خود، هر سال مبلغی برای اجرای این طرح به بهزیستی اختصاص دهد. قرار بود، زنان خانه دار بین 18 تا 50 سال که شاغل و محصل نیستند، مشمول این قانون شوند.

به موجب قانون فوق، بایستی بودجه بیمه ی زنان خانه دار با پرداخت 10 هزار تومان حق بیمه که نیمی از آن را سازمان بهزیستی و نیمی دیگر را زنان خانه دار قرار بود پرداخت کنند، تأمین شود و زنان بعد از 20 سال سپرده گذاری در بانک، از مزایای بیمه به صورت دریافت مستمری بازنشستگی استفاده کنند. قرار شد این طرح به طور مرحله ای انجام شود.

در ابتدا میبایستی در 4 استان و با اولویت زنان سرپرست خانواده اجرا شود و تا پایان برنامه چهارم توسعه، همه زنان خانه دار تحت پوشش آن قرار گیرند. این طرح در چند نقطه ی کشور به اجرا درآمد، اما بعد از 3 سال، به جای 3 میلیون، فقط 30 هزار زن خانه دار تحت پوشش بیمه قرار گرفتند و سازمان بهزیستی اعلام کرد که بودجه لازم برای اجرای آن را ندارد و باید متوقف شود. با تصویب لایحه نظام جامع تأمین اجتماعی کشور و تشکیل وزارت رفاه و تأمین اجتماعی، ایجاد صندوق بیمه زنان خانه دار برای زنان سرپرست خانوار در دستور کار وزارت رفاه و تأمین اجتماعی قرار گرفت. (1)

با این وجود، اکنون که 5 سال از تصویب قانون بیمه زنان خانه دار میگذرد، نه تنها این طرح اجرا نشده، بلکه در حال حاضر کاملاً متوقف شده و هیچ تضمینی برای اجرای آن وجود ندارد.

یکی از اشکالات اولیه طرح این بود که برای سپرده گذاری و پرداخت مستمری به بانک ها محول شده بود. چند سالی از تصویب این قانون و تعیین مراحل اجرای آن گذشت تا مسیولان بالاخره پی بردند که بانک، شرکت بیمه نیست که مستمری پرداخت کند. برای این معضل هنوز راه حل مشخصی پیدا نشده است.

اما معضل اساسی حکومت بر سر راه اجرای این طرح، عدم تخصیص بودجه و اعتبارات لازم بود. در آغاز یعنی در سال 81، این طرح عظیم با بودجهی 200 میلیون تومان آغاز شد که بودجه آن در سال 85 به دو میلیارد تومان رسید.

در حالی که اعتبار لازم برای بیمهی یک میلیون زن خانهدار در مدت یک سال 60 میلیارد تومان است. سید محمدی، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، در حالی که از تغییر طرح اولیهی بیمهی زنان خانهدار میگوید، میزان تخصیص بودجهی پیشنهادی برای طرح جدید را نیز دو میلیارد تومان اعلام کرد. او همچنین در ارتباط با رقم پرداختی از سوی زنان گفت: "بررسیهای کارشناسی حاکی از این بود که پرداخت ماهانه 5 هزار تومان مبلغ ناچیزی است و ما با این مبلغ به مدت 20 سال یا حتی بیشتر نمیتوانیم انتظار داشته باشیم فرد بتواند حقوق قابل قبولی را به صورت مادامالغمر دریافت کند." (2)

به همین دلیل، میزان پرداختی زنان نسبت به طرح قبلی بسیار بیشتر است. (3)

تغییر دیگری که به نظر میآید، انجام شود، محدود کردن این طرح است. وزیر رفاه در این رابطه میگوید: "بیمه این گروه، کار آسانی نیست چرا که عدهای از زنان از کنار دارایی های همسر خود درآمد خوبی کسب میکنند، بنابر این باید از بیمه زنان خانه دار نیازمند به جای بیمه زنان خانه دار نام برد و آنها را جایگزین یکدیگر کرد." (4)

اولین تناقضی که در طرح جدید به چشم میخورد، این است که اگر این طرح به زنان خانه دار نیازمند محدود شود، چگونه این زنان نیازمند سرپرست خانواده، بایستی مبلغی که "بسیار بیشتر" از پرداختی قبلی است، به مدت 20 سال بپردازند؟ اگر هم اصل پرداخت سهم بیمه از سوی زنان شرط اصلی است، احتمالاً زنانی که سالهای دراز از عهده ی پرداخت این مبلغ برآیند، دیگر "خانه دار نیازمند" نیستند. با این اوصاف، اصلاً معلوم نیست، چه کسی واقعاً شامل این طرح میشود و این افراد چه تعداد از 14میلیون زن خانه دار را تشکیل میدهند.

به این ترتیب طرح جدید، نمیتواند راه حلی برای زنان خانه دار باشد، بلکه تنها راه حلی است برای دولت که از زیر بار مسیولیت شانه خالی کند و قانونی را که 5 سال پیش با تبلیغات زیاد، تصویب شد، نادیده بگیرد. از سوی دیگر به نظر میآید، پیشنهاد احمدی نژاد در مورد تأمین بودجه بیمهی زنان بی سرپرست خانواده از محل صرفه جویی بنزین، تأمین بودجهی همین طرح مثلهشدهی بیمه زنان خانه دار باشد، که قبلاً بودجه ی آن به تصویب رسیده بود و همان قانونی است که قرار بود همه ی زنان خانواده را شامل شود.

با تصویب طرح جدید دولت بالاخره خود را از "شر زنان خانه دار" رها خواهد کرد. با این که مسلماً در بلندگوهای تبلیغاتی خود، در هر فرصتی که دست دهد، خانه داری را همچنان "شغلی مقدس" خواهد خواند. البته در مقدس بودن خانه داری شکی نیست. چرا که کاری که مقدس باشد، یعنی صرفاً برای صواب اخروی انجام میشود و انتظاری از دنیا و دولت ندارد، اما در شغل بودن آن تردید جدی وجود دارد، چرا که اگر کار خانگی، شغل به حساب میآمد و حقوق آن پرداخت میشد، این همه معضلات برای برخورداری از یک حقوق بازنشستگی بخور و نمیر وجود نداشت.