وقتی استاد مطهری در یکی از مساجد منبر می رفت، فردی اعتراض کرده بود که چرا این فرد را به این مسجد دعوت کرده اید؟! با آمدن او نور این مسجد می رود! این کسی است که کتاب 'مسیله حجابرا نوشته است!
مصطفی حریری
● اشاره:
ده سال پس از شهادت استاد مطهری، انتشارات صدرا کتابی منتشر کرد که حاوی حاشیه هایی بر کتاب مسیله حجاببود و پاسخهایی که به آنها داده شده بود؛ به نام پاسخهای استاد به نقدهایی بر کتاب مسیله حجاب . اهمیت کتاب دوم از آن جهت بود که نشان دهنده ی حواشی و واکنشهای قشر خاصی از مذهبیون جامعه و بیانگر فضایی که کتاب او ّل یعنی مسیله حجاب در آن شکل گرفته بود، است. متن حاضر اشاراتی به این دو کتاب دارد. پراکندگی و عدم تمرکز اشارات متن نیز ناشی از پراکندگی نقدها یا به قول استاد بهانه ها یی است که طرح شده است.
● اسلام آن طور که هست
انتشار کتاب مسیله حجاب در میان دو قشر متجدد و سنتی بازتاب داشت. تأثیر زیادی روی قشر متجدد گذاشت به طوری که تعداد قابل توجهی از بانوان به اصطلاح متجدد که خیال می کردند پوشش اسلامی با تحصیل و پیشرفت قابل جمع نیست و از سوی دیگر در وجدان خود، به خاطر بی حجابی ناراحت بودند، به حجاب اسلامی رو آوردند و آثار این کتاب در جامعه، خصوصاً دانشگاهها به سرعت ظاهر شد. این کتاب در میان برخی افراد سنتی هم بازتاب داشت. برخی از آنها معتقد بودند که این کتاب چون حجاب را منحصر به چادر ندانسته است؛ بنابراین موجب بی حجابی خواهد شد. می گفتند حرفهای استاد مطهری همه درست و مطابق با فقه اسلامی است، ولی نباید گفته شود که وجه و کفی‍ّن مستثنی است و حجاب به شکلی غیر چادر نیز ممکن است، زیرا موجب سوءاستفاده خواهد شد. ولی استاد مطهری معتقد بودند که باید اسلام را آن طور که هست به مردم معرفی کنیم، نه چیزی به آن اضافه کنیم و نه چیزی از آن کم کنیم، به تعبیر دیگر اسلام را بدون آرایش و پیرایش عرضه کنیم، آن گاه فطرت حقیقت جوی انسانها به سوی آن جذب خواهد شد.
تعریف می کردند که وقتی استاد مطهری در یکی از مساجد منبر می رفت، فردی اعتراض کرده بود که چرا این فرد را به این مسجد دعوت کرده اید؟ با آمدن او نور این مسجد می رود! این کسی است که کتاب مسیله حجاب را نوشته است!
● دانشگاه تهران. دوران گشایش دروازه ی تمدن!
این کتاب در فضایی منتشر شد که از طرفی سیاست رژیم شاه مبتنی بر ترویج فحشاء و بی بند و باری و اسلام زدایی از ایران بود، چنان که بر ناسیونالیسم ایرانی نیز تکیه می کردند، و از طرف دیگر کمونیستها و مجاهدین خلق بر بی پایگی حجاب و بر اختلاط مرد و زن و دختر و پسر تأکید داشتند. رژیم شاه تبلیغ می کرد که تحصیل با تدی‍ّن قابل جمع نیست خصوصاً برای بانوان، ولی این کتاب راهی را با برهان و استدلال پیش پای بانوان قرار داد که این دو را قابل جمع معرفی می کرد و از سوی دیگر می گفت حتی اگر ملاک، ناسیونالیسم ایرانی و ایران باستان باشد، در ایران باستان نسبت به اسلام، حجاب سخت تری برای بانوان قرار داده بودند.
کتاب که منتشر شد، یک نسخه اش را دست گرفته بودند و رفته بودند پیش آقا (امام خمینی قدس) که این شاگردتان نصف تهران را با این کتابش بی حجاب کرد. آقا هم در جوابشان فقط یک جمله گفته بود، همان جمله خودشان با یک تفاوت کوچک، به جای بی حجاب گفته بود باحجاب.
● شما فریب خورده اید
ذیل عنوان چهره و دو دست (وجه و کفی‍ّن) نوشته بود: ... لزومی ندارد زن الزاماً به درون خانه رانده شود و پرده نشین باشد؛ بلکه صرفاً باید هر نوع لذت جنسی اختصاص داشته باشد به محیط خانواده و کانون اجتماع باید پاک و منزّه باشد... بنابراین زن می تواند هر نوع کار از کارهای اجتماعی را عهده دار شود.
یکی از شاگردان استاد در حاشیه نوشته بود: رعایت این فلسفه، وقتی امکان دارد که زن محصور در خانه باشد و الّا هر چه پای زن به اجتماع بیشتر باز شود؛ زمینه برای تمتّعات عمومی و زنا فراهم تر می گردد... هیچ گاه طبقه عفیف و متدین مردم به حجاب ایراد نمی گیرند؛ همیشه ایرادگیری ها از ناحیه مردم نانجیب یا فریب خورده های آنان است. دکتر [...] در مطبش یک مینی ژوپ پوش درجه ی یک را به عنوان سکرتر استخدام می کند و در جلسات آقای مطهری شرکت می کند و منافقانه اظهار می کند که به اسلام پایبند است و آقای مطهری هم فریب او و امثال او را می خورد.
استاد جواب داده بود:
در پایین صفحه نوشته اید دکتر [...] (که شما را معالجه کرده است) مافوق است. آری این است پاداش کسی که بیش از ده سال، صمیمانه به فکر و روح شما خدمت کرده است و آن است پاداش کسی دیگر که به تن شما (و ظاهراً بدون ویزیت) خدمت کرده است. شما چگونه به شخصی به صرف اینکه یک گناه مرتکب شده و زنی مینی ژوپ پوش استخدام کرده، تهمت نفاق می زنید و چه مجوزی دارید؟! این نسبتها حرام است و موجب فسق. آنچه من در این حواشی می بینم؛ آن قدر خالی از موازین اخلاقی است که گاهی تردید می کنم، جواب بگویم....
● توصیه ی اخلاقی با حکم دین فرق دارد
از تاریخ تمدن ویل دورانت و نگاهی به تاریح جهان جواهر لعل نهرو نقل کرده بود که گفته بودند اصلاً حجاب به خاطر تأثیرپذیری اعراب از ایرانی ها و دیگر اقوام وارد اسلام شده است:
سخن درستی نیست. فقط بعدها بر اثر معاشرت اعراب مسلمان با تازه مسلمانان غیر عرب، حجاب از آنچه در زمان رسول اکرم وجود داشت؛ شدیدتر شد؛ نه اینکه اسلام اساساً به پوشش زن هیچ عنایتی نداشته است.
استاد در ادامه آورده بود: آنچه بعدها حتی در میان متشرعین ، تحت تأثیر عادات و عرفها پیدا شد، مافوق توصیه های اخلاقی اسلامی مسل‍ّم است. در عرفهای متأخر حتی ذکر نام همسر نوعی کشف عورت تلقی می شود. پیغمبر اکرم و امیر المؤمنین و سایر ایمه اطهار در محاورات خود نام همسرشان را می بردند که خدیجه یا فاطمه یا ام ّ حمیده چنین و چنان کرد، ولی امروز اگر یک مرجع تقلید، نام همسر خود را بدون تعبیراتی از قبیل اهل بیت یا والده فلانی یا خانواده و امثال اینها ببرد؛ کاری زشت تلقی می شود؛ در صورتی که رسول اکرم از همسرش با کلمه حمیرا تعبیر می کند که نشان دهنده ی زیبایی و رنگ پوست اوست. امروز یک مل‍ّای معروف و مورد توجه عوام اگر همسرش سر تا پا پوشیده نباشد و بخواهد از جلوی جمعی عبور کند؛ امری مستنکر تلقی می شود.
● نقد اباطیل و آدمهای مصلحت نشناس
هنگامی که قانون مدنی ایران تدوین شد، هنوز از برده فروشی در بعضی از نقاط دنیا اثری به جا بود و در ایران نیز با اینکه این کار علی الظاهر از میان رفته بود، ولی باز در مغز قانون گزاران آثاری از برده فروشی و آزار به زیردستان وجود داشت. زن را در آن دوره چون مستأجره می پنداشتند... حتی اگر کسی صدای زن را نامحرم می شنید؛ آن زن بر شوی خود حرام می شد. خلاصه مردان آن دوره زن را چون ابزاری می دانستند که کار او منحصرا ً رسیدگی به امور خانه و پروردن فرزند بود... قبل از این پاراگراف نوشته بود: کتاب 'انتقاد بر قوانین اساسی و مدنی ایران صفحه27'
مسیله حجاب پر بود از این ارجاعات، از راسل گرفته تا ویل دورانت، همه آنهایی را که فکر می کرد حرفهایی زده اند که ممکن است، تأثیرگذار باشد؛ پاسخ می داد.
دیگرانی هم بودند که اعتقاد داشتند، لزومی ندارد به این حرفها پرداخت، برایش نوشته بودند نقل این اباطیل در کتابتان زاید است به آنها هم این طور پاسخ داده بود: این اباطیل همانهاست که همه روزه در صدها هزار نسخه در جراید و مجلات، نوشته می شود و در مغزهای جوانان مسلمان فرو می رود و بالاخره یک بدبخت مصلحت نشناسی مثل من لازم است که علی رغم منافعی که در میان عوام دارد، با این اباطیل درگیر و روبه رو شود تا لااقل یک عده بفهمند که هستند اشخاصی که می توانند به اینها پاسخ گویند.
وقتی قرار می شد در یک مورد خاص تحقیق کند حرفی را که مطمین می شد که موثق و صحیح و مناسب است، از هر کسی که بود نقل می کرد. فرقی نمی کرد از یک روشنفکر اروپایی باشد و یا از یکی از کتب حدیث اهل سنت.
● حسینیه ی ارشاد . انتخابات
به پیش نمازها بدبین می شوند، نه فقها
در صفحه 151 مسیله حجاب نوشته است: غرض ما از این بحث این است که شما با متون اسلام از نزدیک آشنا شوید و به منطق متین و محکم اسلام مجهز گردید.
در حاشیه ی این مطلب هم اعتراض کرده بودند که: این جمله ایهام می کند که دیگران شما را از آشنا شدن با متون اسلام مانع می شوند. این گونه جملات بسیار زننده است و مردم را نسبت به فقهاء بدبین می سازد.
استاد تعریض را که دیده بود، جواب داده بود: سبحان الله، سکوت دیگران و توضیح و تفسیر مقنع نکردن آنها، سبب بدبینی نمی شود؛ اما اینکه بیچاره ای جان بکند و بعد بگوید می خواهم شما از نزدیک با اسلام آشنا شوید، موجب بدبینی می شود؟... فرضا ً بدبین کند به پیش نمازها بدبین می کند نه به فقهاء. ... همه ی کتب فقه مشتمل بر حمله علمی به فقهاست و تازه آنچه در اینجا هست، حتی حمله هم نیست. این چیزهاست که نشان می دهد غرض از انتقادها بهانه گیری است و حسن نیتی در کار نیست.
● یادی از هیچکاک و مسیله حجاب
استاد در این کتاب نشان داده است که هم نقد فیلم می نویسد، هم مجله می خواند، هم کتابهای فلسفی غربی تحلیل می کند. حتی وقتی قرار است در مورد حجاب نقل قول کند بی هیچ ترسی از متحجرین، سراغ فیلم سازانی چون هیچکاک هم می رود:
از همه عجیب تر سخنی است که یکی از مجلات زنانه از آلفرد هیچکاک نقل می کند. هیچکاک می گوید: من معتقدم که زن هم باید مثل فیلمی پرهیجان باشد، بدین معنی که ماهیت خود را کمتر نشان دهد و برای کشف خود، مرد را به نیروی تخیل و تصور زیادتری وادارد. باید زنان پیوسته بر همین شیوه رفتار کنند و بگذارند مرد برای کشف آنها بیشتر به خود زحمت دهد .
● موافق حجاب، موافق غرب است!
در صفحه 257 کتاب مسیله حجاب آمده بود:
آنچه مصلحت ایجاب می کند، جز این نیست که باید این خیال را از سر زنان امروز خارج کنیم که می گویند حجاب در عصر حاضر غیرعملی است؟ ثابت کنیم که حجاب اسلامی، کاملاً منطقی و عملی است.
بر این جمله اعتراض نوشته بودند که: منظور کسانی که می گویند حجاب در عصر حاضر، غیرعملی است این است که با تقلید از نظام اجتماعی اروپا نمی سازد. و منظور مؤل‍ّف این است که می سازد. یعنی می توان نظام اجتماعی اروپا را پیروی کرد و در عین حال حجاب اسلامی را حفظ کرد. خلاصه آنکه مخالفان حجاب پیروی از نظام جدید را لازم می دانند و مؤلف هم تجویر می کند. و این خیال خام است، حق این است که این دو نظام با یکدیگر سازگار نیست و کوشش مؤلف، اثرش این است که مردمی را که در پرتگاه سقوطند یک باره ساقط می سازد.
و استاد پاسخ داده بود:
خدا لعنت کند کسی را که بخواهد نظام اروپا در ایران عملی شود و خدا لعنت کند مفتری را. از چیزهایی که من هرگز، نزد خداوند متعال از آنها نخواهم گذشت؛ این افتراهاست. والله خیر الحاکمین. آیا با این همه نقدها و تصریحات از نظامهای فرنگی باز هم این طور تهمت می زنید؟! ای کاش یک نفر از کسانی که کارشان استهلاک سهم امام است و بس، یک دهم این انتقادها را می کردند و به فحش قناعت نمی کردند و وظیفه مرا سبک می کردند.
مهران پایافر برگرفته از سایت کتاب نیوز
مقالات ارسالی به آفتاب