پیامدهای منفی اشتغال زنان

یکی از سوالات و مباحثی که در سال های اخیر در جامعه ما مطرح بوده است بحث از توانایی و کارآمدی زنان و حضور فعال آن ها در عرصه های اجتماعی و سیاسی است . مسیله اشتغال زنان به کارهای اجتماعی قضاوت زنان پلیس زن و هم اکنون بحث صدارت و وزارت زنان از جمله مباحث مورد توجه و جنجال برانگیز در گذشته و حال بوده و هست .

در این میان عده قابل توجهی از مدیران و مسیولان کشور به استناد برخی از آموزه های دینی که دیده یا شنیده اند و با توجه به حضور زنان در تمام عرصه ها در کنار مردان در بسیاری از کشورها معتقدند که تفاوت چندانی بین زن و مرد در انجام مسیولیت ها و مدیریت های اجتماعی وجود ندارد و زنان هم مثل مردان باید به دنبال مشاغل اجتماعی و تامین درآمد از این طریق باشند و آن را یک ارزش و رشدی برای زنان می دانند. این عده ناخواسته تحت تاثیر تفکرات فمینیستی که هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان حاکم است قرار گرفته اند و برای اینکه مورد اعتراض و محکومیت برخی از سازمان های بین المللی دفاع از حقوق زنان قرار نگیرند و خود را هماهنگ و شبیه کشورهای مترقی نشان بدهند زنان را تشویق به ادامه تحصیلات عالی به جهت اشتغال به مشاغل اجتماعی می کنند و حتی برخی از مسیولیت ها و مدیریت های اجتماعی را به زنان محول کرده اند. در طرف مقابل عده ای بر اثر برداشت سطحی از برخی از آیات و روایات و تعصب و افکار خشک و متحجرانه منکر توانمندی های زنان در این امور هستند و حتی نسبت به رانندگی زنان و حساسیت منفی نشان می دهند و وظایف زنان را فقط در چهارچوب خانه تعریف می کنند.

از آنجایی که طبق فرمایش امیرمومنان علی علیه السلام انسان های جاهل در هر مسیله ای یا افراط و زیاده روی می کنند و یا تفریط و کوتاهی می کنند 1 به نظر می رسد که گروه اول دچار افراط و زیاده روی در مورد بانوان شده اند و بر اثر جهل و ناآگاهی نسبت به مبانی دینی و عدم شناخت از طبیعت و سرشت زنان و به علت خود باختگی فرهنگی در برابر تفکرات غربی و مرعوب شدن در مقابل سازمان های مدعی حمایت از حقوق زنان برخی از مسیولیت ها و مدیریت های اجتماعی را که در حیطه و مسیولیت و توانایی مردان است را به زنان واگذار کرده اند.

این عده با نادیده گرفتن رسالت مهم و ارزشمند بانوان یعنی مدیریت خانه و رسیدگی به امور منزل تربیت نسل آینده و ایجاد محبت و گرمی در کانون خانواده مقام و منزلت زن را چنان پایین آورده اند که از او توقع و انتظار یک کارگر یا کارمندی با حقوق ناچیز را دارند و به راستی که در حق زنان و بانوان عظیم الشان جامعه ما ظلم و بی عدالتی روا می دارند.

اگر در گذشته زنان از تمام حقوق انسانی خود محروم بودند و بمانند یک برده و حیوان با او رفتار می شد و زنان موجودی پست و بی ارزش به شمار می آمدند و آن گونه در حق زنان ظلم و ستم روا می داشتند در قرن بیستم نیز با بی توجهی به طبیعت و ویژگی های زنان و بی ارزش نشان دادن وظایف خانوادگی و کشاندن زن به جامعه و استفاده ابزاری از آنان ظلم و خیانت دیگری را به زنان کرده اند.

اجازه بدهید توجه شما را به آرزوهای قلبی یک زن غربی جلب کنم آنی رود یکی از نویسندگان مشهور انگلستان است . او می گوید :

ای کاش کشور من مانند کشورهای اسلامی می بود که زنان با پوشش و عفت آسوده ترین زندگی را دارند. این برای انگلستان یک ننگ است که دخترانش به خاطر آمیختگی با مردان در مشاغل اجتماعی به رذالت کشیده شوند. چه می شود ما را که سعی نمی کنیم وظایف و مسیولیت زنان ما هماهنگ با فطرت و طبیعت آنان باشد یعنی همان خانه داری و تربیت فرزند و کارهای مردانه را به مردان واگذار کنیم تا شرافت و ارزش زنان را به دست آوریم 2.

اگر زنان غربی همواره به دنبال حقوق غ تضییع شده خود باشند حق دارند زیرا نه مسیحیت حقوق آنها را تامین کرده و نه قوانین و آداب و رسوم غرب اما چنین زحمتی از دوش زنان مسلمان برداشته شده است زیرا به راستی اسلام تمام نیازهای روحی جسمی و عاطفی زنان را با توجه به طبیعت و سرشت زنان برآورده کرده است .

در حال حاضر کشور سوید از نظر قوانین مربوط به ارتقای حقوق زن در جهان غرب رتبه اول را دارد و بخش عظیمی از زنان شاغل و حقوق بگیر هستند. ولی جالب است که بدانیم درصد زنان در مدیریت ها به اندازه صفر است و از زنان در مشاغل پایین آن هم با حقوقی ناچیز بیگاری کشیده می شود و آمار بسیار بالای طلاق و فرزندان نامشروع از هم پاشیدگی کانون خانواده آزار و آزادی های جنسی بی حد و حساب و زندگی مشترک بدون ازدواج ارمغان چنین تفکری است 3.

ادعای اصلی ما در این نوشتار این است که طبق آیات و روایات فراوان و بر اساس نظریات برخی از روانشناسان و دانشمندان و با عنایت به ویژگی ها و خصوصیات جسمی و روحی بانوان بهترین و مهمترین نقش زنان در جامعه همانا نقش همسری و مادری است که در آموزه های دینی بسیار ارزشمند و مقدس شمرده شده است و زن می تواند از این طریق به کمال خود برسد. و تشویق زنان به اشتغالات اجتماعی بدون قید و شرط و محول کردن مشاغل گوناگون به آنها و سپردن مدیریت ها به زنان خصوصا مدیریت های کلان نه تنها خدمتی به زنان نیست بلکه خیانت و ظلمی بزرگ به آنان و به کل جامعه بشری است .

ما برای اثبات این ادعا دلایل مختلفی از آیات و روایات و نظرات اندیشمندان را ذکر می کنیم و ضمن دعوت همه خوانندگان به مطالعه این نوشتار قضاوت منصفانه را به عهده آنان می گذاریم و سعی خواهیم کرد که از اطاله کلام بپرهیزیم تا موجب خستگی و ملالت نشود.

قبل از آنکه به مسیولیت ها و وظایف و رسالت اصلی زنان بپردازیم لازم است که با خلقت و آفرینش زن و مقام و منزلت آنان در آیات و روایات به طور مختصر آشنا شویم .

الف) خلقت و آفرینش زن

در منطق قرآن زن بمانند مرد یک انسان تمام عیار است و هیچ تفاوتی میان مرد و زن در اصل خلقت وجود ندارد. هر دوی آنها از یک حقیقت آفریده شده اند.

خداوند در قرآن می فرماید : ای مردم ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم .... همانا گرامی ترین و برترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست 4. و در جای دیگر می فرماید : شما را از یک حقیقت واحدی آفریدیم 5 و یا اینکه می فرماید : همه شما (چه مرد و چه زن ) را از خاک آفریدیم و به خاک برمی گردید6 طبق نظر اکثر مفسرین شیعه آفرینش حوا علیها السلام همانند آفرینش حضرت آدم علیه السلام مستقل بوده است و اینطور نبوده است که حضرت حوا از باقیمانده یا از دنده چپ حضرت آدم باشد. امام صادق علیه السلام به یکی از یاران خود به نام زراره می فرماید : آیا خداوند قدرت نداشت که برای آدم همسری از غیر دنده او بیافریند آنگاه آن حضرت فرمودند : خداوند هر کدام از آدم و حوا را از گل آفرید7.

خلاصه مطلب آن که زن و مرد هر دو انسانند و طبعا باید از یک چیز آفریده شده باشند و در قرآن هیچ اثری از اینکه زن از جنس پست تر آفریده شده باشد و یا خلقت زن طفیلی مرد باشد و یا زن را موجودی شر و بد یا عنصر گناه معرفی کند وجود ندارد.

ب) مقام و منزلت زن در قرآن و روایات

برخلاف بسیاری از اقوام و ملل جهان در گذشته و حال و حتی برخلاف عقیده و نظر یهودیان و مسیحیان که زن را موجودی بد و شر و عنصر گناه و فساد معرفی می کنند اسلام زنان را در مقام و منزلتی والا و ارزشمند قرار داده است . مقام زن در اسلام به حدی است که سومین سوره مفصل قرآن به نام النسا نامیده شده است و در ده سوره دیگر به مسایل مربوط به حقوق و منزلت زن اشاره شده است و همه جا در خطاب های عام قرآن زنان مورد خطاب هستند.

اسلام زن را به عنوان رکن مهم زندگی و متمم حیات انسانی و عضو مهم و موثر جامعه بشری قلمداد می کند و او را در راس امری عظیم قرار داده است که همان تولید و تربیت نسل بشر است . یعنی در دامن زن است که انبیا الهی و اولیا و بزرگان برای خدمت به بشریت تربیت می شوند. امام امت (ره ) در جمله معروفی که از ایشان نقل شده فرمودند : از دامن زن است که مرد به معراج می رود .

قرآن کریم از برخی از زنان بزرگ با تجلیل فراوان یاد می کنند حضرت آسیه همسر فرعون و حضرت مریم (سلام الله علیها) را به عنوان یک الگو و سرمشق برای همه مومنان معرفی می نماید8. و در جای دیگر حضرت مریم )سلام الله علیها( را همانند یکی از پیامبران بزرگ الهی مورد خطاب قرار می دهد و می فرماید :

ای مریم همانا خداوند تو را برگزیده و تو را پاک کرد و تو را بر تمام زنان عالم برتری داد9.

در قرآن کریم زنان با مردان با القاب مساوی و همسان یاد شده اند که بر نقش و جایگاه هر یک در جامعه و مساوی بودن آنها در اصل تکلیف تاکید شده است :

همانا مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان مومن و مردان و زنان عبادت کننده و مردان و زنان راستگو و... خداوند برای همه آنها مغفرت و اجر بزرگی آماده کرده است 10.

همچنین به معاشرت و رفتار پسندیده و مناسب با زنان توصیه شده است . زن و مرد در بهره مندی از کسب و تلاش و پاداش عبادات و الزام به تکالیف یکسان و مساوی هستند و زن می تواند مانند مرد مستقلا اراده کند و مستقلا کار کند و مالک نتیجه کار و تلاش خود شود قرآن در این زمینه می فرماید :

مردان و زنان هر کدام بهره ای از کوشش ها و تلاش های خود دارند11.

هیچ تفاوتی در مقررات کلی و جزیی و اصول عقاید و فروع آن میان زن و مرد نیست و در واجبات فردی مثل نماز و روزه یا واجبات اجتماعی مانند حج و امر به معروف و نهی از منکر و اقتصادی مانند خرید و فروش تفاوتی بین زن و مرد نیست و زنان در حق تحصیل و انتخاب رشته تحصیلی مالکیت انتخاب محل سکونت و مانند آن مستقل و خودکفا و آزاد هستند.

این قسمت را با ذکر چند حدیث و روایت در مورد ارزش و مقام و منزلت زن متبرک و مزین می کنیم . پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمودند : بهترین اولاد شما دختران هستند12 و در جای دیگری فرزندان دختر را حسنه و نیکی معرفی کردند که خداوند به واسطه آنها به انسان ثواب می دهد13 و فرمودند : اگر تحفه و هدیه ای برای اهل و عیال خود خریدید اول به فرزندان دختر بدهید و هر کس دختری را خوشحال کند همانند این است که بنده ای از فرزندان اسماعیل را در راه خدا آزاده کرده است 14.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) می فرمودند : من فقط از دنیای شما عطر و زنان را دوست دارم 15 و می فرمودند : نزدیک ترین شما به من در قیامت کسی است که با همسر خود به نیکی رفتار نماید16 آن حضرت در جای دیگری فرمودند : بیشترین خیر و خوبی در زنان است .

● رسالت و وظیفه اصلی زنان

اگرچه از نظر انسانی هیچ تفاوتی میان زن و مرد نیست و زنان به مانند مردان یک انسان تمام عیار مستقل و موثر و ارزشمند هستند و در این زمینه هیچگونه برتری و امتیازی بر همدیگر ندارند اما با این وجود دست توانمند آفرینش با ایجاد یک سلسله خصوصیات و ویژگی های جسمی و روحی در زنان وظایف و مسیولیت های خاصی را از آنها انتظار دارد و خداوند بزرگ برای ایجاد یک نظام احسن و اتم وظایف خاصی را برای زنان تعریف و مشخص کرده است .

همانطور که می دانیم زنان از نظر جسمی ظریف تر و لطیف تر از مردان هستند و از نظر روحی دارای احساسات و عواطف سرشار و فراوانی هستند خشونت و صلابت مردان با لطافت و ملایمت زنان تعدیل و تکمیل می شود و زنان نسبت به مردان محتاطتر صبورتر و مذهبی تر هستند و علاقه آنها به خانواده و تدبیر امور منزل بیش از مردان است . کارهایی که نیاز به تفکر و تمرکز و توانایی جسمی زیادی دارد زنان را خسته می کند و از عهده و توان آنها خارج است و بدون شک می توان گفت که بهترین و مهمترین نقش زنان در جامعه بشری با توجه به این ویژگی ها و بر اساس آموزه های دینی همانا نقش همسری و مادری است و به جرات می توان گفت که خداوند آنها را برای ایفای این دو نقش آفریده است و زنان می تواند با ایفای این دو نقش نه تنها به بالاترین قله کمال و قرب حقتعالی برسند بلکه می توانند بهترین و موثرترین و ارزشمندترین خدمت را به جامعه بشری ارایه دهند.

همسری و مادری تا جایی مهم است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) و اهل بیت علیهم السلام جهاد زنان را در راه خدا خوب شوهرداری کردن (و تربیت فرزند) می دانند 17 و حضرت زهرا (سلام الله علیها) که بهترین الگوی زنان مسلمان است از اینکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) کارهای داخلی منزل را به او واگذار کردند و کارهای خارج از منزل را به عهده امیرمومنان علی علیه السلام گذاشتند بسیار خرسند و خوشحال شدند18.

مردان در قرآن کریم به دلیل توانمندی های بیشتر جسمی و عقلی سرپرست و نگهبان زنان برشمرده شده اند19 و به زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) که الگوی زنان جامعه هستند توصیه شده است که در خانه های خود بمانند و از هر گونه جلوه گری ناپسند و آشکار کردن زینت های خود در جامعه بپرهیزند20. همچنین خداوند در قرآن کریم می فرماید : زنان برای شما لباس هستند و شما برای زنان لباس هستید21. یعنی همچنانکه لباس باعث زینت و پوشش انسان در برابر سرما و گرما می شود و عیوب غ انسان را می پوشاند زن و مرد باید باعث غ زینت یکدیگر شوند و ضمن اینکه عیوب یکدیگر را می پوشانند همدیگر را حفظ و صیانت کنند.

یکی از بهترین و مناسب ترین تعبیرات قرآن از زنان این است که زنان به مانند کشتزاری می مانند که باعث بقا نوع بشر و تربیت نسل آینده هستند22 نه وسیله ای برای هوسرانی و اطفا شهوات .

در روایات اسلامی نیز به زیباترین شکل وظایف و مسیولیت های ارزشمند زنان اشاره شده است . در احادیث وارد شده است که زنان به مانند گل لطیف و ظریف هستند ولی قهرمان نیستند (که بتوانند کارهای سخت و خارج از توان خود را انجام دهند . )23 در آموزه های دینی ما گفتن اذان و اقامه رفتن به جماعت و جمعه و حضور در تشییع جنازه بلندگفتن تلبیه و... قضاوت کردن از زنان برداشته شده است و به ما توصیه شده است که ولایت و مدیریت ها به زنان سپرده نشود و در تصمیمات مهم نباید با زنان مشورت کرد زیرا نظرات آنها استوار نیست 24. مگر زنانی که کمال عقلی آنها ثابت شده باشد .

در روایت دیگری پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمودند : مردانی که خود را شبیه زنان می کنند و زنانی که خود را به شکل مردان در می آوردند و کارهای مردانه انجام می دهند ملعون و از رحمت خدا به دور هستند25.

البته آیات و روایات دیگری در این زمینه وجود دارد که به جهت اختصار از آنها صرف نظر می کنیم .

ملاحظه می کنید که رسیدگی زنان به امور خانه داری شوهرداری تربیت و فرزند تا چه اندازه از قداست و ارزش معنوی برخوردار است و مهمترین رسالت و وظیفه زنان در آفرینش همین است . زیرا خداوند که سازنده و خالق زنان است بهتر از هر کس می داند که چه وظایف و مسیولیت هایی از عهده و توان زنان برمی آید.

متاسفانه برخی از زنان جامعه ما به دلیل ناآگاهی از ارزش و قداست وظایف خانوادگی و رسالت مادری و عدم شناخت مبانی دینی به دنبال اشتغال و کارهای اجتماعی بدون قید و بند هستند و هدفشان از تحصیلات به دست آوردن شغل و کاری برای کسب درآمد است و حاضرند که تن به هر کار و فعالیت اقتصادی و اجتماعی در خارج از منزل بدهند اگرچه درآمد ناچیزی داشته باشد و اشتغال را برای خود یک ارزش و کمال می دانند و کارها و وظایف همسری و مادری را نوعی تحجر و عقب ماندگی برای زن محسوب می کنند. تاسف بالاتر این است که برخی از مسیولان و مدیران کشور و متولیان امور فرهنگی جامعه از جمله صدا و سیما به این تفکر و عقیده باطل دامن می زنند و آن را تشویق و تبلیغ می کنند.

هیچ کس در توانایی ها و خدمات ارزشمند زنان در جامعه و تاریخ شک ندارد. آنها در برخی از صحنه ها حتی از مردان نیز جلوتر هستند ولی بی ارزش کردن و بها ندادن به امور خانواده و تربیت فرزندان و کشاندن زنان به جامعه و محول کردن کارها و مشاغلی که بر عهده مردان است آنهم با دستمزدهای ناچیز واقعا " نوعی تجاوز به حقوق زنان و بیگاری کشیدن از آنان است که مفاسد و لطمات جبران ناپذیری را به خودغ زنان و به جامعه و کانون خانواده ها وارد می سازد.

جالب است بدانیم موضوع دفاع از حقوق زن در غرب در زمانی شدت گرفت که کارخانه ها به دنبال انقلاب صنعتی نیاز شدیدی به نیروی کار ارزان قیمت داشتند که در این رابطه زنان به عنوان نیروی کار به دستمزد ناچیز شناخته شدند.

خانم کلیور السون روانشناس معروف می گوید :

تحقیقات نشان می دهد که زنان علاقه مند هستند که تحت نظر اشخاص دیگری کار کنند و از مریوس بودن و تحت نظر دیگران کار کردن بیشتر خوششان می آید. خانم ها بیشتر تابع احساساتند و آقایان تابع عقل و منطق . بسیار دیده شده است که خانم ها از نظر هوشی بالاتر از مردان هستند ولی نقطه ضعف آنها احساسات شدید آنان است . مردان همیشه عملی تر فکر می کنند و بهتر قضاوت می کنند و سازمان دهنده بهتری هستند و بهتر از زنان هدایت و رهبری می کنند و برتری روحی مردان بر زنان چیزی است که خداوند طراح آن بوده است و هر چقدر خانم ها بخواهند با این واقعیت مبارزه کنند بی فایده است . خانم ها به خاطر اینکه حساس ترند باید قبول کنند که به نظارت آقایان در زندگی نیاز دارند. کارهایی که به تفکر مدام و تصمیم گیری های دقیق نیاز دارد زن را خسته و ناتوان می کند. بزرگترین هدف خانم ها در زندگی تامین شدن است و وقتی به این هدف رسیدند دست از فعالیت می کشند26.

اکنون این سوال مطرح است که با آن همه سفارشات دینی و اعترافات روانشناسان غربی آیا صحیح است که زنان بی قید و شرط به مشاغل اجتماعی وارد شوند و مدیریت های اجتماعی خصوصا " مدیریت های کلان به آنها واگذار شود !!

هم اکنون در کشور ما صدها هزار شغل به تصرف بانوان درآمده است شغل هایی که باید در اختیار مردان بیکار قرار می گرفت . آمار دختران و پسران تحصیل کرده ای که به دنبال شغل و کار هستند رشد فزاینده ای به خود گرفته است و از آنجا که دختران به حقوق و دستمزد ناچیزی قناعت می کنند و مطیع تر و فرمانبردارتر از مردان هستند از شانس بیشتری برای اشتغال به کار برخوردارند و واقعا " زنان و دختران جویای کار یا شاغل به عنوان یکی از عوامل بیکار ماندن مردان و پسران بیکار محسوب می شوند.

از سوی دیگر درصد ورودی های دختران به دانشگاه ها بیشتر از پسران شده است و دختران می توانند تقریبا " در تمام رشته های تحصیلی شرکت کنند رشته هایی که هیچ گونه سنخیتی با توانایی ها و روحیات زن و فرهنگ و باورهای ملی و مذهبی ما ندارد آیا این موارد برای جامعه اسلامی ما یک افتخار است یا یک ننگ و به راستی مقصر چنین وضعی چه کسانی هستند

طبیعی است که پیامد چنین وضعی بالا رفتن سن ازدواج و افزایش سطح انتظارات دختران رشد فزاینده آمار طلاق افزایش روابط جنسی نامشروع و سست شدن بنیان خانواده ها و اختلافات خانوادگی و محروم ماندن بسیاری از فرزندان از محبت مادری خواهد بود.

اگر این وضع و روند به همین شکل ادامه و افزایش یابد قطعا " جامعه اسلامی ما را با یک بحران اجتماعی و بی هویتی فرهنگی دچار خواهد کرد بحرانی که پیامدها و خسارت های جبران ناپذیری را به عصر ما و نسل ما وارد خواهد ساخت .

امید است که متولیان فرهنگی کشور به وسیله بالا بردن فرهنگ ملی و دینی و آگاه ساختن نسل جوان از خطرات فرهنگ منحط غرب جامعه اسلامی را به سوی تعادل و عدالت بیشتر هدایت نمایند.