این زنان حاصل دسترنج خود را نمی بینند

در پس پرده ای صدای سرفه های پی در پی و خشکی شنیده می شود. این صدا ها نه تنها قطع نمی شوند بلکه هر لحظه بیشتر و بیشتر می شوند.در فضایی غبار گرفته و گردآلود از گوشه پرده پاره پاره دستان ظریف و کوچک دخترکی دیده می شود که با موهای زبر بز که در جلویش ریخته شده است کلنجار می رود و این زخم ها هستند که یکی پس از دیگری بر سرپنجه های لطیفش بوسه می زنند.

و از بافت زخم و سرفه است که این پارچه های گرانقدر بافته می شود و از موی بز محصولی چنین لطیف و گرانقیمت به دست می آید تا جایی که پارچه های کشمیری برای سبد خرید بسیاری از ما تا حدودی رؤیایی و دور از ذهن است.استحصال کشمیر به عنوان یکی از گرانترین و مرغوب ترین الیاف به کار رفته در صنعت پوشاک جهان، فرآیند پیچیده، زمان بر و پر هزینه ای است و همین عوامل نقش زیادی در بالا بودن قیمت کشمیر دارند.

اما آیا حتی جزء کوچکی از این بها و قیمت خرج مداوای زخم های دستان دخترکان این کارگاه های نمور و غبار گرفته می شود؟ دخترکانی که به همراه مادر و خواهرانشان کلیدی ترین نقش را در تولید کشمیر ایفا می کنند.این گزارش سعی دارد تا به نقش زنان در فرآیند تولید کشمیر در افغانستان که یکی از مراکز عمده خرید و فروش این کالاست بپردازد.افغانستان سهم بسزایی در استحصال کرک دارد و هرات یکی از مراکز عمده خرید و فروش کرک در منطقه است.

البته بیشترین و مرغوب ترین کرک این کشور از ولایات بادغیس و میمنه و در مواردی هم فراه، چخچران و قندهار به دست می آید. کیفیت کرک با توجه به زمان چیدن موی بز و درصد مویی که در آن است تعیین می شود. بهترین نوع آن کرکی است که در ابتدای فصل بهار از بزهای زنده چیده می شود و بعد از جدا کردن مو به بازار عرضه می شود.

● کارگاه های پاکسازی و جداسازی

در شهر هرات کارگاه هایی برای پاک کردن و جداسازی کرک و مو وجود دارد که در آنها گاهی بیش از 600 زن و دختر مشغول به کار هستند. یک درب محقر چوبی قدیمی در سینه یک دیوار کوتاه کاهگلی. ساختمانی که از بیرون شبیه یک خانه معمولی کوچک است. تعدادی بچه در حال رفت و آمد از ساختمان هستند.محوطه بسیار بزرگی که با تکه های گونی به چندین قسمت مجزا تقسیم شده است. بیش از 400 زن و دختر کوچک تنگاتنگ هم روی زمین در کنار انبوهی از کرک و مو نشسته و مشغول تمیز کردن آن هستند، فضایی غبارآلود و مملو از تکه های معلق کرک، تنفس را مشکل می ساخت. حضور کودکانی که در کنار مادرانشان سخت مشغول کارهستند، بسیار آزار دهنده است.

دختربچه های 7-6 ساله ای که هر چند تبحر بزرگ تر ها را ندارند اما گویی به هر حال باید بیاموزند. اکثر زن ها و کودکانی که در این مکان ها کار می کنند یا سرپرست ندارند یا خودشان سرپرست یا کمک سرپرست خانوار هستند.

این وضعیت چقدر می تواند در زمستان های سرد هرات بغرنج تر باشد. آیا این زنان و دختران از کارشان رضایت دارند؟ اغلب آنها از اقوام ساکن در شمال و شمال شرق هستند که سال هاست که در این کارگاه ها مشغول کارند. تقریبا همه بعد ازنماز صبح به کارگاه می آیند، دو سه کیلو کرک تحویل می گیرند و اغلب تا 4-5 بعدازظهر همان مقدار را پاک کرده و در ازای آن مبلغی معادل 5/1 دلار دریافت می کنند. گاهی اوقات که جنس کرک مرغوب نیست این مقدار هم کاهش می یابد.این تصاویر انسان را به یاد فیلم هایی می اندازد که زن ها در کارخانه های نساجی در زمان انقلاب صنعتی به سختی مشغول کارند. همان کارهایی که منجر به جنبش های مختلف کوچک و بزرگ اجتماعی شد. اما آیا درس هایی که از این جنبش ها به دست آمده به کار آمده است؟

البته شرایط در تمام کارگاه ها یکسان نیست. بعضی از این مکان ها دارای فضایی بزرگ تر و مسقف هستند و کارگران به نظر رضایت بیشتری از کارفرمایشان دارند. تنها با نگاهی به چهره زنان می توان پی برد که هیچ یک از آنها حاصل نهایی دسترنج خود را ندیده اند. محصولی که ممکن است روزی سر از فروشگاه ها و سالن های مد میلان، لندن، پاریس یا نیویورک در بیاورد و با قیمتی باورنکردنی به فروش برسد. میزان کرک به دست آمده در پایان هر روز معمولا به فراخور زمان تحویل متغیر بود.

کرک هایی که به این ترتیب پاک می شوند توسط تجار بزرگ به کشورهای اروپایی ارسال می شوند. در این مرحله محصول مورد آزمایش های متعددی مانند تعیین مقاومت، تعیین رنگ یا طول الیاف قرار می گیرد و وارد فرآیند پاکسازی، طبقه بندی، رنگ و تبدیل به الیافی می شود که در بافت پارچه های کشمیر به کار می روند. میزان درصد کشمیر به کار گرفته شده در منسوجات طیف گسترده ای دارد و با افزایش درصد میزان کشمیر قیمت محصول نیز افزایش می یابد.

خوشبختانه در حال حاضر گروهی از فعالان توسعه در حال اجرای پروژه ای در منطقه آسیای مرکزی هستند. در این پروژه به کشاورزان ودامداران نحوه استحصال کرک و تمام اطلاعات مربوط به کرک آموزش داده می شود و آنها را قادر می سازد تا خودشان با طی کردن این فرآیند و بدون حضور واسطه ای اقدام به فروش مستقیم محصولشان نمایند. به این ترتیب از طرفی هم سود حاصل از این کار مستقیم به صاحبان اصلی باز می گردد و از سوی دیگر به دلیل آموزش صحیح نحوه استحصال، کرک مرغوب تری حاصل می شود.

این یادداشت تنها بخشی از ماجرای تولید کشمیر بود، با اشاره به نقش زنان دامدار، کارگر، محقق و حتی خریدار در کل فرآیند؛ بدون تردید در جریان هر یک از محصولات مورد استفاده در صنعت پوشاک نقش کلیدی زنان را نمی توان نادیده گرفت. کما اینکه طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان ملل متحد زنان که نصف جمعیت جهان را تشکیل می دهند، دو سوم ساعت کاری جهان را به عهده دارند و در قبال آن تنها یک دهم ثروت جهان را در اختیار دارند.

شاید روزی این تعادل فرا رسد و زنان بخواهند و بتوانند حقوق از دست داده خود را باز یابند. بدون شک این اتفاق در صورتی رخ می دهد که زنان از حقوق خود آگاه شوند و آنها که آگاهند در آگاه کردن دیگران بکوشند.