زن و گناه سیاسی

زنان، به عنوان نیمی از جمعیت جهان، با گذشت زمان و دوره های مختلف با انعطاف پذیری فراوان، نقش های بنیادین خود را تغییر داده و همواره سرآغاز دگرگونی هایی بزرگ بوده اند. گاه این تعییرات برای خود آنها نیز خوشایند نبوده و بعدها به اجبار مدت ها تلاش کرده اند تا شرایط را به همان شکل اولیه بازگردانند و در برخی موارد نیز هرگز موفق نشده اند. به طور مثال زنانی که در دوره های آغازین زندگی بشر بر روی کره خاکی تعیین کنندگان اصلی قوانین و حدود اجتماعی بوده اند، امروزه کمترین سهم را در وضع همین قوانین اجتماعی داشته و در صحنه های سیاسی نیز حاشیه ای ترین نقش ها را ایفا می کنند. حال آنکه تاریخ به روشنی اعلام می کند این زنان بوده اند که نقش های محوری در جامعه را بر عهده داشته اند؛ نقشی که اکنون در اغلب دنیا مردان ایفاگر آنند و زنان جایگاه چندان پایداری در آن ندارند. مفهوم زن سالاری نیز ریشه در همین دوران دارد. عصری که زن به دلیل قدرت باروری و آینده نگری اش، در میدان تصمیم گیری های مهم، مرد را کنار زده و وظایف خطیر را بر عهده داشته است.

در دنیای امروز که جهان به شدت بر مدار مردگرایی می چرخد و زن ناخودآگاه به موجودی ترحم برانگیز و نیازمند به توجه و حمایت مرد تبدیل شده، تصور اینکه زمانی ماجرا عکس این بوده کمی دور از ذهن است؛ اما جای شکرش باقی ست با توجه به مدارک تاریخی مستدل و مستند، اصل موضوع به هرحال قابل انکار نیست که بتوان به سادگی از پرداختن به نتایج حاصل شده از روند این تغییرات گذشت. چرایی و چگونگی عقب نشینی زن از میدان قدرت بحثی طولانی است که البته در این مجال اندک نمی گنجد، اما می توان فهرست وار به چند نمونه از دلایل اساسی آن اشاره داشت:

1) تفاوت های فیزیکی و بیولوژیکی میان زن و مرد که رفته رفته کشف شده و مورد توجه هر دو گروه قرار گرفته است؛ مردان به قدرت بدنی خود بالیدند و ضعف جسمانی زنان را در مقایسه با نیروی خود چنان بزرگ جلوه دادند که به تدریج این باور در ذهن زن نیز قوی و قوی تر شد که او به هرحال قادر به انجام آنچه مردان می کنند نیست و نباید تلاش کند تا هم پای آنان از پس هرکاری برآید.

2) تفاوت های ذهنی میان دو جنس که زن را موجودی دقیق به جزییات و پایبند به علایق و احساسات معرفی کرد و مرد را دنباله رو منطق و عقل و در اغلب موارد کلی نگر.

3) قدرت باروری زن که مرد را همواره نیازمند خود ساخته بود و مرد بزرگ ترین نقطه ضعف وجود خود را در این وابستگی می دید؛ بدون آنکه در ازای آن قدرتی در خود بیابد. (گرچه در رد این مورد ادعا شده است زن نیز دچار نقطه ضعفی مشابه است، اما نکته اساسی آنجاست که نسل آفرینی و افتخار به نسل زاده شده هرگز موضوعی زنانه نبوده است. در حالی که زن از روی غریزه برای هر فرزندی که به دنیا آمده مادر بوده است، مردان همواره از نابودی نسل خویش هراس داشته اند.)

4) هوشمندی مردان در اینکه به قدرت رسیدن زنان برابر با تلاش و زحمت بیشتر برای آنهاست از یک سو و از سوی دیگر تسلیم شدن زنان در برابر تصمیم و اراده مردان.

5) قوانین مذهبی که برای زن و مرد یکسان نیستند و برای هرکدام بنابر اقتضای وجودی قوانینی را تعیین نموده است. به این ترتیب که ادیان عمدتاً برای تاکید بر مقام بالای زن او را از فعالیت های مردانه و دخالت در اوضاع اجتماعی برحذر داشته اند. ضمن اینکه تفاوت در احکام مذهبی، شبهات و سواستفاده های مردان را نیز سبب شده است.

گرچه تمام دلایل به اینها ختم نمی شوند، اما آنچه مسلم است این که این 5 نمونه از اساسی ترین دلایل دگرگونی ساختار جوامع بشری بوده است. تا به امروز هم نقش زنان در جوامع مختلف مدام دچار تغییر و تحول بوده و همچنان نیز از جایگاه ثابتی برخوردار نیست. به خصوص در 4 زمینه اجتماعی، فاصله زیادی میان فعالان مرد و زن دیده می شود. این چهار زمینه عبارتند از فعالیت ها و موقعیت های اقتصادی، دستاوردهای تحصیلی، سلامت و بقا و بالاخره فعالیت های سیاسی.

با نگاهی اجمالی به آنچه در جهان می گذرد و آماری که حقوق و حدود اختیارات و فعالیت های زنان را در کشورهای مختلف نشان می دهد به این نتیجه می رسیم که نه فقط هنوز کشورهایی هستند که در آن زنان از ساده ترین و کمترین حقوق اجتماعی شرکت در انتخابات- محرومند، بلکه حتی در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته دنیا نیز میزان این حدود و اختیارات در بخش زنان با اجحاف فراوان روبروست. به طوری که در صدر این فهرست کشور سوید قرار دارد که آمار 55 درصدی برای مشارکت زنان در زمینه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ارایه داده است. رقمی که البته چندان هم رضایت بخش و شگفت انگیز نیست!

جالب تر آنکه بدانید در این جدول آمار جهانی، ایران مقام هفتم را در ده ردیف آخر جدول دارد. عربستان با آمار صفر درصدی فعالیت های زنان در ردیف انتهای جدول و پس از آن به ترتیب کویت، یمن، امارات متحده عربی، مصر، بحرین، ایران، جمهوری روسیه، جمهوری قرقیزستان و موریتانی ده کشوری هستند که کمترین حقوق را به زنان اعطاء نموده اند.

از سوی دیگر توجه به این نکته نیز ضروری است که عدم حضور فعال زنان فقط نشانگر قدرت طلبی بیشتر و پس راندن زنان از این عرصه ها توسط مردان نیست. بلکه اغلب زنان هم چندان مشتاق استفاده از این حقوق نیستند. ساده ترین دلیل هم آن است که مفهوم آینده برای زنان به شدت عمیق تر از آن مفهومی است که در ذهن مردان وجود دارد. نتایج تحقیقات روانشناسی نشان داده است زن به شکل معمول آینده را زمانی تصور می کند که فرزندان و نوادگان حضور دارند و او دیگر نیست، حال آنکه نهایت آینده در ذهن اکثریت مردان زمانی است که آنها بالندگی فرزندان و نوادگان خود را تماشا کرده و از کهنسالی خود لذت می برند. بنابراین دغدغه های زن ابعاد عمیق تری داشته و نگرانی های او نیز در صورت پذیرش مسیولیت های بزرگ اجتماعی موجه تر و شدیدتر خواهد بود، که چون از سوی مردان به وسواس تعبیر می شود نتیجه ای جز عدم سازگاری میان راه کارهای دو جنس در برابر یک موضوع معین به دست نخواهد داد. ریشه یکی از بنیادی ترین دلایل مردان برای جلوگیری از قدرت بخشی به زنان نیز همین مساله است.

تفاوت دارایی زن و مرد نیز دلیل دیگری است که زن را از شرکت در این فعالیت ها بازمی دارد. او به اندازه مرد ثروتمند نیست. چه در جوامعی که بنابر سنت و فرهنگ او را وابسته به مال پدر و همسر پرورانده اند و چه در جوامعی که مجبور است هم پای پسران از نوجوانی استقلال خود را اعلام کند، این مشکل پابرجاست. او به سادگی مرد نمی تواند درآمد کسب کند. و از آنجا که برای درآمد کسب شده نیز برنامه ریزی از پیش تعیین شده دارد، پذیرش خطر به هدر دادن آن برایش مشکل است.

در این میان باورهای عام نیز بر برخی دیدگاه ها تاثیر گذاشته و این تصور غلط را به وجود می آورد که چون زن موجودی ذاتاً سیاست مدار است و ذهنی پویا برای یافتن ترفندهای موثر دارد، استفاده از هوش سیاسی وی تنها در صورتی به فاجعه منجر نخواهد شد که با منطق سیاسی مردانه ترکیب شود! چه، در تاریخ موارد بسیاری از فاجعه های انسانی ثبت شده که مسبب آنها مستقیم و غیرمستقیم زنان در صدر قدرت بوده اند. در صورتی که انگشت شماری تعداد زنان در صدر قدرت، خود دلیل بر این مدعاست که این باور حاصل ساده اندیشی عوام بوده و در مقایسه با فجایعی که مردان قدرتمند تاریخ آفریده اند به حساب هم نمی آید!

علاوه بر دلایل ذکرشده مسیولیت های خانوادگی نیز برای زن از اهمیتی بالا برخوردارند که به سادگی مرد نمی تواند آنها را ندیده گرفته و فراموش کند. او در هر شرایطی لازم است موقعیت تحصیلی و عاطفی و مشکلات احتمالی فرزندان و اطرافیان خود را بداند و در حد امکان نیز به آنها کمک کند.

پایبندی و توجه به مذهب نیز عامل بازدارنده دیگری است که زن را قانع می کند حضور در کنار مردان تنها راه حل نیست. تاکید بسیار بر اینکه پشتیبانی عاطفی او از مرد بهترین شکل ارایه قدرت از جانب وی خواهد بود، او را تا مرز داوطلبانه پس کشیدن از حضور در صحنه های اجتماعی پیش برده است.

پرسش اساسی آنجاست که اگر زن به شکل ذاتی نیز هدایت از پشت پرده را کاربردی تر می داند، مبارزه اش برای کسب مقام و مسیولیت برابر با مردان در جامعه به چه دلیل است؟ به عقیده نگارنده اشکال اساسی را باید در انتقال غلط مکتب های فکری مردگرایانه و زن گرایانه دانست. مکاتبی که زاییده دوره های تاریخی خاص بوده اند و لازم بوده به طور کامل و دقیق به نسل های بعد انتقال پیدا کنند تا از هرگونه برداشت نادرست احتمالی جلوگیری شود. به طور مثال بنیان گذاران مکتب فمینیسم هرگز در پی آنچه امروز مدعیان فمینیسم ابراز می کنند نبوده و برابری حقوق زن و مرد را در جامعه ای فریاد می زدند که در آن زن از کمترین حقوق انسانی خود داشتن تحصیلات عالی، انتخاب مشاغلی چون پزشکی، محققی و...- نیز محروم بوده است؛ حقوق عامی که بنا نبوده بر اساس جنسیت تعیین شود، اما دقیقاً هم بر همین اساس اعمال می شده است.

در یک جمع بندی کلی، می توان به این اصل مهم رسید که بشر در جامعه متمدن و مدرن امروزی نه تنها لازم است به بازنگری در مفاهیم متداول خود بپردازد، که برای برداشتن گامی بزرگ تر نیز مهیا شود. قرن ها وقت و انرژی اندیشمندان تنها صرف تجزیه و تحلیل این مهم شد که نمی توان برای خیر و شر، زشتی و زیبایی، ارزش و ضدارزش ، تعاریفی مطلق و ثابت ارایه کرد؛ این مفاهیم کاملاً نسبی بوده و بنابر شرایط متغیرند. به همین ترتیب، امروز نیز لازم است برای اهمیت نقش جنسیت در تعیین حقوق انسانی تکلیفی تازه تبیین کرده و دیدگاهی تازه تر را مورد آزمون و بررسی قرار داد تا نه فقط زنان، که آحاد جامعه بشری جایگاه و حقوق خود را بهتر شناخته و با آگاهی برای رسیدن به شناخت هستی گام بردارند.