راهی برای انتخاب شدن

در سال های اخیر در بحث نگرش ها و تفسیر وظایفی که از زن در خانه و اجتماع وجود دارد، تغییرات کوچک و بزرگ بسیاری اتفاق افتاده است که یکی از این دگرگونی ها، موضوع اشتغال زنان است.

ژوهش نگرش ها و ارزش های ایرانیان نیز با بررسی تغییرات در بحث خانواده و ازدواج، موافقت با کار زن در خارج از خانه را مهم ترین روند اعلام کرده است. زن امروزی در گذار از مرحله سنتی به مدرن تحت تأثیر عوامل مختلف، در شرایط جدید قرار گرفته است.

تحولات اقتصادی، پایگاه اجتماعی (آگاهی از حقوق خود، ارتباط با تشکل ها و جنبش های زنانه و مقاومت در مقابل نقش های سنتی) و تحولات فرهنگی (افزایش سطح تحصیلات، آزادی انتخاب همسر، تغییر هنجارهای خانوادگی، دگرگونی در نوع ازدواج به میزان زیاد) و تحولات دموگرافیکی (تنظیم موالید، کاهش موالید و خانواده های هسته ای) سبب شده است که تحول و دگرگونی ای در نقش و پایگاه آنها در خانواده ایجاد شود. در رابطه با بررسی آثار و نتایج مثبت و منفی این موضوع در جامعه، تحقیقات و پژوهش های مختلفی صورت گرفته است اما بُعدی که نسبت به سایر جنبه ها کمتر مورد توجه صاحب نظران بوده، تغییر در ملاک های ازدواج است.

ازدواج یک ارتباط دوطرفه است و زمانی که نقش های مورد انتظار و نیز ایفای نقش ها برای یکی از طرفین تغییر کرد این عمل بر نگرش طرف مقابل که قرار است به عنوان شریک زندگی او باشد نیز تأثیر خواهد گذاشت.

با گسترش حضور بانوان در جامعه که خود معلول عوامل مختلفی همچون افزایش سطح تحصیلات و آگاهی آنها نسبت به شرایط خود در جامعه است، روی آوردن به اشتغال در بین ایشان و نیز روی آوردن به مشاغل مختلف، تغییراتی را در ملاک های انتخاب همسر ایجاد کرده است.

چنان که نتایج پژوهشی در قالب پایان نامه با موضوع بررسی روند تحولات سن ازدواج و عوامل اجتماعی و جمعیتی مؤثر بر آن طی سال های 75-55 که بر پایه آمار و ارقام صورت گرفته بود، نشان می دهد: باوجود این که در سال 1355 میزان بیکاری و اشتغال زنان هیچ تاثیری بر میانگین سن ازدواج آنها نداشته و در سال 1365 نیز متغیر میزان بیکاری زنان همانند سال 1355 همچنان بی تاثیر بوده اما در همان سال میزان اشتغال زنان بر میانگین سن ازدواج آنها تاثیر گذاشته و در سال 1375 میزان اشتغال زنان بر بالارفتن سن ازدواج مؤثر است و در همین سال است که میزان بیکاری عاملی برای بالانرفتن سن ازدواج زنان محسوب می شود.

علت اصلی این امر به گفته این پژوهش، استقلال مالی و بی نیازی از حمایت شوهر و بالارفتن توقعات زنان از انتخاب همسر در سایه افزایش سطح تحصیلات عالی آنان طی دوره 75-65 و افزایش میزان اشتغالشان در بخش های تخصصی و خدماتی است که در نهایت منجر به بالا رفتن سن آنها در ازدواج شده است.

این تحولات بالطبع در بین مردان هم تغییراتی را سبب شده است، چنان که تحقیقات و پژوهش هایی که در این رابطه صورت گرفته نشان می دهد: نجابت، خوش اخلاقی و خانه داری سه ویژگی مهم زن ایده آل در جامعه ایرانی در تحقیقات سال های 1353 و 1358 به شمار می رفت و اصالت خانوادگی، تحصیلات و زیبابی در مرتبه دوم اهمیت قرار گرفته بود. در تحقیق مشابهی که توسط دکتر محسنی و ابوالقاسم پوررضا انور در سال 82 منتشر شده، دیگر خانه داری به عنوان ملاک مهمی در انتخاب همسر، محسوب نمی شود. به عبارت بهتر، دیگر خانه داری مزیتی برای انتخاب شدن نیست.

بررسی نتایج پژوهشی در زمینه معیارهای انتخاب همسر در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که توسط دکتر داریوش عابدی و کیومرث فرحبخش منتشر شده نیز بر این ادعا صحه می گذارد، چراکه 61درصد پسران همسری را ترجیح می دهند که یا شاغل باشد یا دنبال شغل و پیدا کردن کار باشد.

یافته های بررسی در سطح کلان تر در سال 82 که در قالب کتاب جنسیت و نگرش اجتماعی منتشر شده نیز نشانگر آن است که باور به کارکردن زنان بیرون از خانه افزایش یافته است. در این دو سال(79 و 82 ) که در سطح ملی به بررسی ارزش ها و نگرش ها پرداخته شده بود پرسش به این صورت مطرح شده است: نظر شما راجع به خانه داری زنان چیست؟ در سال82 ، 5/63 درصد مردان و 6/80 درصد زنان مخالف خانه داری زن بودند، درحالی که در سال 79، 1/60 درصد مردان و 4/77 درصد زنان با این قضیه مخالفت داشتند.

بنابر موارد یاد شده و با استناد به آمار و ارقام درج شده در این مقاله، می توان به این جمع بندی رسید که مردان علاقه مند هستند تا با زنان شاغل ازدواج کنند و از طرفی زنان شاغل به جهات گوناگون که یکی از مهم ترین آنها بحث استقلال مالی است تمایل کمتری به ازدواج دارند و این تضاد فکری در میان مردان و زنان به طور کلی می تواند عامل مهمی برای افزایش سن ازدواج باشد.

بررسی علل اصلی تغییر این نگرش در بین پسران مختلف و متنوع است اما می توان چند عامل کلی را در بین ایشان به عنوان عوامل اثرگذار و مؤثر در این موضوع بیان کرد:یکی از مهم ترین عوامل، تاثیری است که فرد از جامعه و محیطی که در آن زندگی می کند، می پذیرد. به عبارت بهتر اگر در محیطی به اشتغال همسر آینده به عنوان یک امر مثبت و مفید نگریسته شود به احتمال قریب به یقین فردی که در آن جمع قرار دارد نیز چنین دیدی را نسبت به اشتغال همسر آینده اش پیدا خواهد کرد.

از طرفی وظیفه گروه را فیرکانت گسترده کرده و معتقد است گروهی که فرد در آن قرار دارد (اعم از خانواده، دوستان ، همکاران و...) عامل مهم دریافت هنجارها و تکالیف و اصول به فرد است. از این گفته می توان به این استدلال رسید که یکی از عوامل مؤثر در تغییر ملاک های انتخاب همسر در میان مردان، مهاجرت به شهرهای دیگر و آشنا شدن با فرهنگ های دیگر و در مورد خاص تر آشنا شدن با مزایا و معایب اشتغال زنان است که بعد از مراجعت به محل زندگی خود تفاوت های فاحشی با اطرافیان خود در معیار های انتخاب همسر پیدا می کنند.

از جهت دیگر می توان پذیرش هنجارها در گروه را براساس صحبت ها و توجه به نظرات بیان شده افراد داخل گروه دانست، چنان که به نظر می رسد در انتقال تجربه افراد متأهل به مجرد این طور تفهیم شده است که اشتغال زن باعث می شود او درک بهتری از شرایط روحی همسرش پیدا کرده و در مواقع بحرانی، مشاور و همراه خوبی برای او باشد، چرا که خود زن هم در شرایط مشابهی در محل کارش قرار دارد. به عبارت بهتر دلیل اصلی لحاظ کردن ویژگی اشتغال در معیار مردان درک متقابل همسر آینده از مشکلات کاری ایشان است.

شاید علت دیگر در این مورد، تفسیر ویژگی های اخلاقی و رفتاری زنان شاغل باشد، همانطورکه در پژوهش بررسی معیارهای انتخاب همسر در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان آمده است، 63 درصد پسران همسری را ترجیح می دهند که فعال، برونگرا و اجتماعی و اهل رفت وآمد باشد و به نظر می رسد که روابط عمومی قوی در حال حاضر با شاغل بودن زن تعریف می شود.

این که خود فرد، بدون تاثیرپذیری از نگرش محیط اجتماعی (اعم از گروه های دوستی، انجمن هایی که در آنها عضو است، محیط کاری و...) که در آنها به سر می برد و خانواده ای که عضو آن است، چه نگرشی به ازدواج دارد، می تواند نشأت گرفته از بینش خود فرد نسبت به عوامل اقتصادی و اجتماعی جامعه و روش مقابله با بحران های احتمالی اقتصادی در جامعه باشد، چراکه به نظر می رسد بیشترین اهمیت توجه پسران در مورد شاغل بودن همسر آینده از بعد اقتصادی آن است!

زیرا با نبود امکان استخدام در بسیاری از مشاغل و موقتی بودن شغل برای مردان، آنها خواهان حداقل پشتوانه مالی در این قضیه هستند، به صورتی که اگر قرارداد آنها در محل کارشان تمدید نشد تا پیداکردن شغل مناسب بعدی، از جهت مالی خانواده با بحران مواجه نشود.اما براساس آمار و ارقام موجود (که چندان هم جدید نیست و زیاد هم نمی توان بر صحت آنها در جامعه فعلی استناد کرد)، این دلیل، قوی به نظر نمی رسد! چراکه در نتایج تحقیقات دگرگونی های نگرش های اجتماعی آمده است: موافقت بسیاری از مردان با اشتغال زنان به دلیل مشارکت در تامین مخارج خانه نیست، بلکه در عین موافقت با اشتغال زنان معتقد به تامین مخارج خانه از سوی مردان و عدم مشارکت زنان در این هزینه ها هستند.

موضوع بسیار جالب دیگر در این رابطه، موافقت زنان با ضرورت شرکت در تامین مخارج خانواده در کنار مردان است، به طوری که زنان بیش از مردان با این عقیده موافق هستند (3/2 برابر) و بدین ترتیب چندان موضوع حمایت مالی خانواده با اشتغال زن مورد توجه مردان نبوده و نسبت به بقیه عوامل تاثیر کمرنگ تری دارد.از طرفی نتایج یک پژوهش نشان می دهد که برای مردان داشتن شغل دارای منزلت اجتماعی با درآمد کم در مقابل شغل با درآمد بالا اما از نظر اجتماعی پایین برای همسر آینده شان مزیت محسوب می شود و این نشان دهنده صحت مطلب گفته شده و نیز توجه و اهمیت به شان و منزلت اجتماعی همسر آینده برای پسران است.

در هر حال با توجه به عوامل یاد شده به نظر می رسد که دید افراد جامعه نسبت به ازدواج تغییر کرده است و نقش احساسات و تامین امنیت عاطفی در بحث ازدواج جای خود را به تامین امنیت مالی و امور مادی داده است که بالطبع مباحث، مسایل و مشکلات گسترده ای را در پی خواهد داشت.