کارشناسان معتقدند اشتغال زنان در مشاغلی چون سرپرستی کارگران افغانی، نشستن پشت فرمان تراکتور ، کامیون و ماشین های خدمات شهری، دستفروشی و کار در رستوران های شهری و بین راهی باعث می شود تا سلامت روحی و جسمی آنها به خطر بیفتد و فرد به مرور از موجودیت خود دلزده شود.
بساطش را کنار در خروجی مترو پهن کرده، روسری و شال می فروشد، هر چند دقیقه یک بار به پله ها و مسافرانی که از آن بالا می آیند و یا پایین می روند چشم می دوزد. هر کدام برای او حکم یک مشتری احتمالی را دارند که باید نظرشان را جلب کند تا شاید...
گاهی هم با چشمانی نگران به امتداد قدم های رهگذران زل می زند تا مبادا مأموران مترو و یا شهرداری خرده دارایی اش را با خود ببرند. آن وقت جواب چشمان منتظر اهل خانه را چه بدهد؟ عابران و مسافران دستانش را به هم می زند تا شاید نگاه های بیشتری را به خود جلب کند. با صدای بلند می گوید: شال، روسری های جدید دارم، فقط سه تومن...
یکی از شال ها را بر می دارم. صدای زن جوانی را که کنارم ایستاده است، می شنوم: دو تومن. بدم؟
زن فروشنده که بعد می فهمم نامش زهرا است، چشم غره ای به زن می رود: همان سه تومن، مگه من چقدر روش می خورم؟ ته ته اش 200 تومن، تازه اگه سرو کله ماموران شهرداری یا مترو پیدا نشه.
یکی دو سال می شود که بساط می کند. کم کم مشتریان ثابت پیدا کرده، اگر چه معتقد است این کارها رنگی از مردانگی دارد، ولی اجبار زمانه، ترس از بی پولی و صاحبخانه را محرکی قوی تری از مأموران شهرداری و سخت گیری هایشان برای ادامه کارش می داند.
شال قهوه ای را درون کیفم می گذارم. تشکر می کنم. نگاه کنجکاوم را که می بیند، می گوید: صبح ها تا ساعت یازده همین جا هستم، بعدازظهرها می رم زیر پل. اگه بعدازظهرها مسیرت این طرف ها افتاد و خواستی خرید کنی بیا آنجا هر هفته مدل های جدید می آرم.
از مترو می زنم بیرون. موج هوای تازه می دود توی صورتم، کمی جلوتر از خط عابر پیاده رد می شوم. سر نبش اولین خیابان در ضلع غربی میدان، نرسیده به ایستگاه اتوبوس ها، زن مسنی نظرم را به خودش جلب می کند. چادرش را محکم گرفته تا چهرش معلوم نشود. پشت سه ردیف لیف، کیسه و مجسمه های کوچک چینی که روی پارچه ای رنگ پریده مشکی چیده شده اند، نشسته است. مجسمه ها کار دخترش است. دانشجو ست و برای تامین هزینه کتاب و دفترش شبها با مادرش دستی هم به خمیر می کشد.
این یکی... لاغر است، اما نه خیلی. بلند است، اما نه آنقدر. روسری مشکی اش را محکم زیر چانه اش گره زده و مانتو و شلوار تیره رنگی پوشیده است، 34- 35 ساله است. دوست ندارد اسمش را بنویسم. چند سال است که در یکی از رستوران های واقع در منطقه غرب تهران کار می کند. میزها را تمیز می کند، سفارش غذا می گیرد. با سالاد، ماست و نوشابه، گاهی وقت ها هم سوپ از مشتریان پذیرایی می کند. کارش را خوب بلد است و خیلی از مشتری های رستوران را می شناسد. خودش می گوید، من هم می دانم.
همانطور که با دستمال روی میز را تمیز می کند، به یکی از مشتریان رستوران سلام می کند. لبخندی می زند، در جوابم می گوید:چرا بعضی ها فکر می کنند این کارها مردانه است؟ چرا هیچ کس از دیدن مردهایی که...
راست می گوید، توی این رستوران مردهای زیادی کار می کنند؛ پیشخدمت، صندوق دار، آشپز و ...، اما هیچ کس از دیدنشان شگفت زده نمی شود و یا سرش را به علامت تأسف تکان نمی دهد. به قول او کار، کار است. سختی دارد ولی سخت تر از آن، نگاه از روی ترحّم مشتریان است که اجبار را از چهره ات می خوانند و برایت دلسوزی می کنند.
با نگاه دنبالش می کنم، به طرف یکی از صندلی های ردیف جلو، نزدیک به آشپزخانه می رود و مادرانه بر سر دختر15-16 ساله ای که با دقت هویچ ها را رنده می کند، دست می کشد.
اگر چه امروز دیگر با دیدن زنان در پشت فرمان اتوبوس، کامیون، تراکتور و... تعجب نمی کنیم زیرا با رواج چنین مشاغلی در سطح شهر دیگر کسی از دیدن این افراد متعجب نمی شود اما هنوز هم کسانی هستند که این کارها را مردانه می دانند و دوست ندارند زنان، دختران و خواهرانشان به چنین کارهایی تن دهند که در فرهنگ ما مردانه اند.
به یاد حرف های یکی از استادان جامعه شناسی می افتم. پشت میزها و صندلی های کلاس نظریه های جامعه شناسی می روم و کنار نظریه پردازانی می نشینم که سال ها قبل گفته اند: زنان نیروی کار ارزان و بی دردسری برای کارفرمایان خود هستند.یادم می آید جایی خوانده ام که پس از جنگ جهانی دوم وانقلاب صنعتی زنان به عنوان نیروی کار وارد بازار شدند.براساس نظریه مارکس در آن زمان افراد به دو دسته صاحبان ابزار کار و کسانی که فاقد این وسایل بودند تقسیم می شدند.بنابراین مالکان ابزار کار تبدیل به سرمایه دارانی شدند که در ازای کار به کارگران دستمزد می پرداختند.جالب اینکه پس از پایان جنگ جهانی دوم و بازگشتن مردان زنانی که از روی اجبار به کار خارج از خانه روی آورده بودند همچنان در بازار کار باقی ماندند.از طرفی دیگر در جریان انقلاب صنعتی انگلیس سرمایه داران از نیروی کار زنان به عنوان عامل بازدارنده ای درهنگام اعتصاب های کارگری استفاده می کردند.نظریه پردازانی چون مارکس و انگلس می گویند:زنان نه تنها نیروی کار خود را درازای بهای کمتری در اختیار کارفرمایان می گذارند بلکه در عرصه خصوصی نیز به همسران و پسران خود (کارگران) خدمت می کنند تا این کارگران با توان بیشتری به کار بپردازند.
با این که به نظر می رسد سال ها از طرح این نظریه ها گذشته است اما امروزه در بسیاری از مشاغل که به صورت سنتی در حیطه توانایی مردان شناخته می شد، زنان مشغول به کار هستند. زنانی که بیشتر از سر اجبار و کمتر از روی علاقه در بسیاری اوقات با دستمزدی ناچیز تن به کار هایی از این دست می دهند. شاید تا چند سال پیش نشستن یک خانم پشت فرمان تاکسی، اتوبوس، ماشین های سنگین خدمات شهری، دستفروشی کنار خیابان، رانندگی در جاده ها و غیره باعث تعجب بسیاری از مردان و حتی زنان می شد. اما در حال حاظر بندرت با کسانی روبرو می شویم که از دیدن یک زن در حین انجام کارهایی که پیش از این مردانه تلقی می شد تعجب کنند. مشاغلی که مهمترین دلیل گرایش زنان به آنها مشکلات اقتصادی خانواده، نبود پشتوانه مالی مطمین و مسایل دیگری است که در این حیطه می گنجد.
خیلی دوست دارم از زنانی که برای اولین بار در کامیون و اتوبوس پشت فرمان نشسته اند، بپرسم که وقتی قدم به کابین راننده گذاشتند و پشت فرمان نشستند چه احساسی داشتند. می دانم که نگاه های متعجب زیادی را دیدند و خیلی ها سعی کردند از این کار منصرفشان کنند.
به گفته مصطفی سلیمی مدیرعامل سازمان خدمات موتوری شهرداری تهران در حال حاضر 25 زن بعنوان راننده ماشین های مکانیزه و رفت و روب در این سازمان مشغول به کار هستند و تا به امروز فعالیت آنها راضی کننده بوده است، این سازمان همچنان با تقاضای اشتغال به کار درخدمات موتوری شهرداری از سوی زنان مواجه است.
یکی از زنانی که مدت ها است راننده ماشین آلات سنگین طرح مکانیزه خدمات شهری تهران است، در مورد شغل خود می گوید: از بچگی به ماشین سنگین علاقه داشتم. وقتی آگهی استخدام زنان راننده را در روزنامه دیدم به سرعت مراجعه کردم و الان بسیار خوشحالم که این شغل را دارم. وی به همراه همسرش در شیفت شب کار می کند. و مانند بسیاری از زنان دیگر بارها با تعجب یا تشویق رهگذرانی که وی را در هنگام کار دیده اند روبرو شده است.
جالب تر آنکه برخی از مسوولان معتقدند شرکت دادن زنان در کارهای اجرایی، سطح مسیولیت پذیری را بالا می برد و دقت و انضباط از مزایای بکارگیری زنان در مسایلی است که تاکنون مردانه تصور می شده است.
البته کار در مشاغل سخت که بیشتر مردانه تلقی می شوند، به طبقه اجتماعی و اقتصادی خاصی از زنان و دختران مربوط نیست؛ بلکه بسیاری از زنان و دختران جوان وقتی از یافتن شغل مناسب با تخصص و توانایی خود ناامید می شوند، به شغل هایی که در ابتدا شاید چندان دلنشین هم نباشد روی می آورند.
براساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در تابستان 86، میزان بیکاری در کل کشور 9/9 درصد(!)، میزان بیکاری در بین مردان5/8 درصد، در بین زنان 3/15 درصد، نقاط شهری3/12 درصد و در نقاط روستایی 2/5 درصد است. به احتمال زیاد در هنگام محاسبه، مشاغل فصلی، نیمه وقت و کاذب نیز در زیرگروه اشتغال جای گرفته اند.
گوشی تلفن را برمی دارم. تصمیم دارم تا با تاکسی بی سیم بانوان به دانشگاه بروم. می دانم که این رانندگان تنها به جابجایی زنان و دختران مجاز هستند و حتی اجازه ندارند همسران، پدران، براداران و پسران خود را به مقصد برسانند. تمام شرایطی که مردان برای این کار باید داشته باشند، در مورد آنها هم صدق می کند: حداقل 23 سال و حداکثر 50 سال دارند. تحصیلاتشان دیپلم به بالا است و مانند سایر رانندگان، آزمایش های پزشکی، انگشت نگاری، امتحان شهرشناسی و ... را پشت سر گذاشته اند. این ها را علیرضا جعفری مدیر روابط عمومی سازمان تاکسی رانی برایم می گوید.
دوباره شماره را می گیرم، صدایی از آن طرف خط جواب می دهد: اپراتور شماره 23. نام، نام خانوادگی، آدرس منزل، شماره تلفن ثابت و همراهم را می پرسد و پس از چک کردن، ماشین رزرو می شود برای فردا صبح.
راننده زنی حدوداً 50 ساله و بازنشسته است. در طول مسیر برایم تعریف می کند که نیاز مالی ندارد و تنها به خاطر امنیت خانم ها این شغل را انتخاب کرده و آن را دوست دارد.
ندا فارغ التحصیل مهندسی کشاورزی است وقتی از پیدا کردن کار مناسب از توی آگهی روزنامه ها و روانداختن به دوست و آشنا ناامید می شود به اولین پیشنهاد کاری که شنیده پاسخ مثبت می دهد و در حال حاضر نیز سرپرست کارگران افغانی یکی از پارک های غرب تهران است.
سیوالم را که می شنود برخلاف انتظارم می خندد و می گوید: حقوقش زیاد نیست، کمتر از 250 هزارتومان. ساعت کارمان هم از 6 صبح تا دو بعد از ظهر است.سخته اما از بیکاری، بی پولی و دست دراز کردن پیش اهل خانه بهتراست.
خم می شود و بسته خالی چیپس را از لای برگ های گل رز برمی دارد. می پرسم سرو کله زدن با کارگران آن هم افغانی سخت نیست؟ نگاهم می کند و در جوابم را می دهد: بگو چی آسونه؟ وقتی باید تمام طول ماه، بدون تعطیلی کار کنی، حتی جمعه ها فقط با دو روز مرخصی، آنوقت چانه زدن با چند تا کارگرو یک وقت هایی هم جارو کردن پارک برایت چندان هم فاجعه نیست. باید کنار آمد وگرنه بازهم باید مشتری دکه های روزنامه فروشی شد.
به ساعت نگاه می کنم، چهار بعدازظهر و او همچنان مشغول کار است. خم می شود و نایلونی را از لابلای شاخه های بوته گل کنار دستش بیرون می کشد و همانطور که از من دور می شود می گوید:امروز میخواد بازرس بیاد، کارگرها هم رفته اند، باید بروم به سرو شکل پارک سروسامانی بدهم روی زمین پر از برگ و آشغاله...
می رود و کمی آنطرف تر مشغول کار می شود اما نگاه من همچنان به جارویی است که در دست دارد.
بر اساس نتایج به دست آمده از یک تحقیق که چندی پیش از سوی سازمان ملی جوانان منتشر شد بیش از 30 درصد از شاغلان میزان انطباق کار خود را با رشته تحصیلی شان خیلی کم ذکر کرده اند. همچنین نتایج یک بررسی که برروی جمعیت شاغل به تفکیک جنس و نقاط شهری و روستایی از سوی سازمان ملی جوانان صورت گرفت، نشان می دهد که 8/80 درصد جمعیت جمعیت شاغل را مردان و 2/19 درصد آن را زنان تشکیل می دهند. همچنین 5/63 درصد جمعیت شاغل در نقاط شهری و 5/36 درصد آنها در نقاط روستایی مشغول به کار و 4/7 درصد جمعیت شاغل داردای اشتغال ناقص هستند.
بررسی نرخ بیکاری نیز نشان می دهد که 5/11 درصد از جمعیت فعال بیکار هستند. علاوه بر این در بین جمعیت فعال 24-15 سال 2/23 درصد و در میان افراد 15-29 ساله 5/20 درصد بیکار بوده اند که 7/69 درصد جمعیت بیکار را مردان و 3/30 درصد آنها را زنان تشکیل می دهند و 2/78 درصد جمعیت بیکار در نقاط شهری و 8/21 درصد در نقاط روستایی شاغل هستند.
آمار و ارقام حکایت از این دارد نرخ متوسط بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی 6/15 درصد است که بیش از نرخ متوسط کشوری است و 85 درصد از جویندگان کار در کشور مهارت تخصصی ندارند و نزدیک به 70 درصد از جمعیت فعال کشور فاقد مهارت های تخصصی کسب و کار هستند و نرخ بیکاری استان تهران براساس آمارهای گرفته شده به 4/10 درصد رسیده است که نسبت به فصل تابستان گذشته 2/3 درصد کاهش داشته است.
محمدباقر تاج الدین، عضو هییت علمی دانشگاه، معتقد است دلیل عمده بسیاری از زنان برای انتخاب کارهایی که در فرهنگ و ذهنیت جامعه ما مردانه است، ناکام ماندن در یافتن مشاغل دولتی و دفتری مناسب با وضعیت جسمی و روانی آنها است.
این جامعه شناس به برنا می گوید: احتمال دارد که این افراد، در حین کار با مشکلات زیادی مواجه شوند زیرا هنوز در جامعه ما قابلیت پذیرش زنان در این قبیل مشاغل وجود ندارد. بنابراین چنین زنانی تحت فشارهای روحی، روانی قرار می گیرند. از سوی دیگر این امکان نیز وجود دارد که به دلیل اشتغال در برخی از این دسته مشاغل، در معرض انواع آسیب های اجتماعی قرار گیرند، یا با توجه به مردانه بودن محیط چنین کارهایی، توانایی رقابت با مردان را نداشته باشند. در نتیجه موقعیت های چندانی کسب نمی کنند.
وی ادامه می دهد: در حال حاضر فرهنگ ما به برخی از مشاغل از جمله دست فروشی حتی در مورد مردان نگاه مثبتی ندارد، چه برسد به زنانی که به دلیل مشکلات اقتصادی به این قبیل کارها تن می دهند.
این استاد جامعه شناسی معتقد است: برای پیشگیری از پیامدهای ناخوشایند ناشی از این نحوه گذران زندگی زنان، با توجه به اینکه بسیاری از آنان سرپرست خانواده نیز هستند، نهادها و ارگان های موجود اعم از بخش دولتی و خصوصی مانند NGOها موظفند تا با برنامه ریزی اصولی در این زمینه فرصت های شغلی جدید متناسب با وضعیت روحی و جسمی این قشر از جامعه ایجاد کنند تا هرکس متناسب با میزان تحصیلات خود، نوع علاقه و توانایی که دارد، حرفه ای را برگزیند. علاوه بر این به منظور حفظ امنیت و انضباط شغلی آنها، باید قوانین و آیین نامه هایی تنظیم شود که به وضعیت اشتغال این زنان سر و سامان بدهد.
از نظراین عضو هییت علمی دانشگاه همچنین بسیاری از افرادی که به کارهایی چون دستفروشی روی می آورند، مهاجرانی هستند که در بیغوله های حاشیه شهرها زندگی می کنند و این افراد به افزایش بزهکاری در جامعه دامن می زنند.
اگر از بحث مشاغلی که موجب بزهکاری در هر دو جنس زن و مرد می شود، بگذریم و نگاه خود را تنها متوجه کارهایی کنیم که در عرف، سنت و فرهنگ ایرانی مردانه تلقی می شوند، آنگاه باید ببینیم اشتغال به چنین حرفه هایی چه آثار مثبت و یا منفی بر فرد، خانواده و یا جامعه دارد.
پرویز مظاهری، روانپزشک و دبیر انجمن روانپزشکان ایران، نیز معتقد است: زنانی که به مشاغل سخت یا مردانه روی می آورند کارهایی چون رانندگی اتوبوس، کامیون و غیره- ویژگی های رفتاری آن حرفه را به خود می گیرند. این امر باعث می شود فاصله آنها با جامعه و افراد و خانواده شان بیشتر شود.
به گفته دبیر انجمن روانپزشکان ایران، بر اساس روانشناسی جنسیت، هر فردی برای کار خاصی ساخته شده است. همانگونه که اگر مردی درخانه بماند و خانه داری کند، به مرور ویژگی های زنانه بر او غالب می شود، اگر زنی هم به کارهای مردانه بپردازد، به تدریج ظرافت های رفتاری خود را از دست می دهد و خوی مردانه پیدا می کند و این امر از نظر فرهنگی برای ما ناملموس است.
مظاهری در ادامه می گوید: امکان دارد که فرزندان چنین خانواده هایی شعار بدهند و از بابت تأمین هزینه های خانواده از سوی مادران خود، نزد دوستانشان به خود ببالند؛ اما واقعیت این است که این کودکان و نوجوانان در معرض صدمات روحی و روانی قرار دارند و این دسته از زنان زودتر فرسوده می شوند.
دبیر انجمن روانپزشکان معتقد است: در اثر کارهای سخت و مردانه، ظرافت این گروه از زنان به خطر می افتد و فرد به مرور از موجودیت خود دلزده می شود.
وی توصیه می کند تا حد امکان زنان در حرفه هایی مشغول به کار شوند که خاص جنس مونث است تا ظرافت های رفتاری خود را حفظ کنند.
مظاهری دلیل روی آوردن زنان به چنین کارهایی را به دو دسته تقسیم می کند: گروهی به خاطر شخصیت و منش رفتاری مردانه ای که دارند این گونه مشاغل را برمی گزینند و عده ای به علت اجبار اقتصادی و نبود شغل مناسب در حرفه های مردانه مشغول به کار می شوند.
بهرحال امروزه زنان به اجبار و از سر نیاز در مشاغلی مشغول به کارهستند که تا کمتر از یک دهه قبل اشتغال در انها کاملا مردانه بود. در این جا باید از خود پرسید آیا کارهایی که حتی برای مردان دشوار است و موجبات فرسودگی روحی و جسمی آنان را فراهم می آورد مناسب زنان جامعه است؟ زنانی که به اجبار زمانه به برخی از کارها تن می دهند، تا چه وقت قادر به انجام چنین کارهایی هستند؟ مسیولیت فردای آنان با کیست؟ و اشتغال به چنین کارهایی چه پیامدهای اجتماعی و روانی برای افراد و جامعه در پی دارد؟...
برنا نیوز