خانواده:
اگر خانواده فرصت‌های لازم را برای سوال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به
کودکان بدهد و هرگز آنها را تنبیه نکند، زمینه رشد خلاقیت فراهم می‌شود.
تنبیه و تهدیدهای مکرر، آفت خلاقیت‌های ذهنی است، فرزندان خلاق به آرامش
درونی و اطمینان خاطر و اعتماد به نفس قوی نیاز دارند.
مدرسه و دانشگاه: عواملی همچون تکالیف زیاد، تاکید بر
محفوظات، اجرای برنامه‌های هماهنگ و انتظار رفتارهای یکسان از کودکان،
عدم‌توجه به تفاوت‌های فردی، وجود کلاس‌های پرجمعیت، اعمال انضباط و مقررات
فوق‌العاده شدید، تشویق به کسب نمره‌های بالا و ایجاد جوی توأم با
رقابت‌های فردی برای ممتاز شدن و سرانجام عدم‌شناخت و یا بی‌توجهی به
ویژگی‌های کودکان، نوجوانان و جوانان خلاق سبب می‌شود که قدرت خلاقیت آنان
به تدریج کاهش یابد.
جامعه: محیط یا فضایی که باعث فراهم‌سازی زمینه خلاقیت
می‌شود باید از سه عنصر اساسی برخوردار باشد. 1 – عامل فیزیکی 2 – عامل
عقلانی 3 – عامل عاطفی
عامل فیزیکی: منظور از محیط فیزیکی، یعنی اینکه امکانات و
گنجایش وسایل در حدمناسبی باشد تا فرد بتواند با استفاده از آنها کارهای
خود را در معرض دید قرار دهد.
عامل عقلانی: جو عقلانی مطلوب شرایطی است که فرد را به رغبت آورد، برانگیز‌اند و به تلاش وادار کند.
عامل عاطفی: شرایطی است که شخص بتواند احساس امنیت کند و
قادر باشد نسبت به محرک‌های فیزیکی عقلانی ارائه شده از طرف معلم، مربیان،
والدین و یا همکاران و همسالان، واکنش مطلوب از خود نشان دهد. چنین محیطی
از اعتماد و اطمینان سرشار است و تحقیر، تنبیه و سرزنش در آن وجود ندارد.
برخی از مهمترین عوامل موثر در خلاقیت را چنین می‌توان فهرست کرد: انگیزش،
غریزه، الهام، علاقه‌مندی به تجربه و آزمایش، استقلال، اعتماد به نفس، میل
به ریسک کردن، شوخی و بذله‌گویی، حساسیت، احساس امنیت، شجاعت فردی، ابتکار،
انعطاف، گرایش به کارهای پیچیده، پشتکار، کنجکاوی، اظهار وجود، رفتار
نامتعارف، تخیل مثبت و تشویق دیگران.
موانع خلاقیت
1 - عدم اعتماد به نفس و بی‌توجهی به سرمایه‌های حقیقی خود
2 – ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و یا نتیجه خصوصا وقتی با شکست مواجهه شود.
3 – ترس از انگشت‌نما شدن
4 – ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و یا نتیجه آن
5 – تمایل به همرنگی با جماعت
6 – توجه به‌معلول به جای توضیح علت
7 – تنبلی ذهنی و عدم تمرکز آن
14 راه رشد و پرورش خلاقیت
1 – تفکر واگرا را تشویق کنید
2– اختلاف عقیده را تحمیل کنید
3- دانش‌آموزان را تشویق کنید به داوری‌های خویش اعتماد کنند
4- تاکید کنید که هر فرد در زمینه خاص توان و صلاحیت خلاقیت دارد
5 - محرکی برای ایجاد تفکر خلاق باشید
6- موضوعات آموزش را متنوع کنید
7- گرایش‌های مساعد نسبت به فعالیت خلاق را رشد دهید
8- بیان خلاق را تشویق کنید و بپرورانید
9- نیروی تولید را تشویق کنید
10- به پرسش‌های غیرمعمول احترام بگذارید
11- به افکار و تفکرات ابتکاری و نو احترام بگذارید
12 – عملا به دانش‌آموزان خود نشان دهید که افکار و عقایدشان ارزش دارد
13- به دانش‌آموزان فرصت دهید که بدون ترس از ارزشیابی به فعالیت بپردازند.
14- در ارزشیابی علت و معلول‌ها را به هم ربط دهید.